Ile wynosi zachowek po rodzicach? Co to jest i komu się należy?

Dziedziczenie po rodzicach nie zawsze przebiega wyłącznie na podstawie testamentu czy ustawowego podziału majątku. Prawo przewiduje ochronę najbliższych członków rodziny, którzy mogliby zostać pominięci lub otrzymać mniej, niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Tak właśnie działa zachowek. Co to za świadczenie i jak działa w praktyce przy podziale majątku rodzinnego? Ile wynosi zachowek po rodzicach oraz komu dokładnie przysługuje? Na te i inne pytania związane z zagadnieniem odpowiadamy w niniejszym artykule.

Zachowek to roszczenie pieniężne, które przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego w sytuacji, gdy nie otrzymali oni majątku w takiej części, jaka wynikałaby z dziedziczenia ustawowego. Ma na celu ochronę osób szczególnie związanych ze spadkodawcą przed całkowitym pominięciem w testamencie lub nadmiernym uszczupleniem ich udziału w spadku. Podstawą prawną regulującą zachowek jest Kodeks cywilny (art. 991 i kolejne), który określa zarówno katalog osób uprawnionych, jak i sposób obliczania wysokości świadczenia.

Do kręgu osób, które mogą domagać się zachowku, należą zstępni (np. dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice zmarłego, o ile dziedziczyliby po nim z ustawy. Zachowek nie przyznaje prawa do konkretnej rzeczy ze spadku. Jest świadczeniem pieniężnym, które wypłaca ten, kto faktycznie odziedziczył majątek lub otrzymał go w formie darowizn lub zapisów.

Zachowek po rodzicach przysługuje ich dzieciom, a w przypadku ich wcześniejszej śmierci – wnukom. Jeśli zmarły pozostawał w związku małżeńskim, uprawniony może być również małżonek. Gdy zmarły nie miał zstępnych, prawo do zachowku może przysługiwać jego rodzicom. Zachowku można dochodzić wtedy, gdy udział w spadku otrzymany w testamencie lub w wyniku wcześniejszych darowizn jest mniejszy niż wynikający z dziedziczenia ustawowego albo gdy spadkobierca został całkowicie pominięty.

Sprawdź także: Jak uzyskać zasiłek pogrzebowy i ile wynosi?

Wysokość zachowku ustala się na podstawie udziału, jaki przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli osoba otrzymała mniej, niż wynikałoby to z podziału ustawowego, albo została całkowicie pominięta w testamencie, to wówczas przysługuje jej zachowek. Ile procent wynosi to roszczenie?

Przy ustalaniu wysokości świadczenia uwzględnia się tzw. substrat zachowku, czyli wartość majątku pozostawionego po rodzicach powiększoną o darowizny podlegające doliczeniu. Dzięki temu zachowek odzwierciedla realną wartość majątku rodzinnego, a nie jedynie to, co formalnie pozostało w masie spadkowej.

Sprawdź także: Ile wynosi odszkodowanie z tytułu śmierci rodzica? 

Wysokość zachowku po matce lub ojcu oblicza się tak samo, jak w przypadku każdego innego spadkodawcy – najpierw ustala się udział, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, a następnie stosuje odpowiedni ułamek: 1/2 lub 2/3, w zależności od sytuacji życiowej osoby uprawnionej. Różnica polega jedynie na tym, kto dziedziczy po zmarłym rodzicu i jaki jest skład oraz wartość majątku.

Zachowek dochodzi się wtedy, gdy rzeczywisty podział majątku po śmierci rodzica odbiega od tego, co wynikałoby z dziedziczenia ustawowego. Kluczowe jest ustalenie, jaka wartość przypadłaby uprawnionemu, gdyby nie było testamentu lub wcześniejszych darowizn, oraz porównanie jej z tym, co faktycznie otrzymał. 

Roszczenie o zachowek ma charakter pieniężny i kieruje się je do spadkobierców testamentowych lub osób obdarowanych. Termin na dochodzenie zachowku wynosi co do zasady 5 lat, licząc od ogłoszenia testamentu albo otwarcia spadku.

Zobacz również: Jak sprawdzić długi osoby zmarłej?

Jeżeli rodzic pozostawił testament, który całkowicie pomija część dzieci lub znacznie ogranicza ich udział, osoby uprawnione mogą żądać wypłaty zachowku. Wysokość roszczenia oblicza się na podstawie udziału ustawowego, a dopiero potem stosuje przysługujący ułamek (1/2 lub 2/3). Testament nie ma wpływu na samo prawo do zachowku; zmienia jedynie to, od kogo roszczenie będzie dochodzone i w jakiej kwocie.

Jeśli testamentu nie ma, dziedziczenie odbywa się według ustawy, więc zachowek zazwyczaj nie jest potrzebny. Może jednak przysługiwać wtedy, gdy za życia rodziców dokonano znaczących darowizn na rzecz jednego ze spadkobierców i naruszyło to równowagę podziału majątku. W takim przypadku roszczenie kieruje się do osoby obdarowanej.

Roszczenie o zachowek ma formę żądania zapłaty określonej kwoty pieniężnej od osoby, która uzyskała korzyść majątkową po zmarłym (np. spadkobiercy testamentowego lub obdarowanego). Uprawniony może dochodzić zapłaty zachowku w drodze negocjacji lub – jeśli strony nie dojdą do porozumienia – w postępowaniu sądowym.

Termin na wystąpienie z roszczeniem wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu lub od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy, gdy testamentu nie ma). Przed złożeniem pozwu warto sporządzić wezwanie do zapłaty, w którym wskazuje się wysokość żądanej kwoty oraz podstawę prawną roszczenia.

W toku sprawy kluczowe może być ustalenie wartości substratu zachowku, co nierzadko wymaga opinii rzeczoznawcy majątkowego lub analizy wartości darowizn dokonanych za życia rodziców. Im dokładniej zostanie to udokumentowane, tym łatwiej dochodzić roszczenia

Rodzeństwo może mieć zarówno prawo do zachowku, jak i obowiązek jego zapłaty. Gdy jedno z dzieci otrzyma cały majątek po rodzicach (np. na mocy testamentu albo darowizn za życia), pozostałe mogą domagać się wypłaty zachowku od osoby, która uzyskała korzyść.

Jeżeli jedno z rodzeństwa otrzymało wcześniej znaczną darowiznę, jej wartość dolicza się do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku, co pozwala na bardziej wyrównany podział majątku.

Czytaj także: Darowizna od rodzica – podstawowe informacje o formach jej opodatkowania 

Zachowek nie przysługuje w każdej sytuacji. Istnieją okoliczności, w których osoba uprawniona traci prawo do jego dochodzenia. Najważniejsze przypadki:

Sprawdź też, jak wygląda podział majątku w konkubinacie.

Choć oba pojęcia dotyczą podziału majątku po śmierci bliskiej osoby, ich rola i sposób działania są zupełnie inne. Spadek odnosi się do przejęcia majątku, natomiast zachowek ma charakter ochronny i dotyczy sytuacji, gdy ktoś otrzymał mniej, niż przysługiwałoby mu z ustawy.

Najważniejsze różnice:

Postępowania dotyczące zachowku mogą być złożone, szczególnie gdy w grę wchodzą wcześniejsze darowizny, kilku spadkobierców lub spór co do wartości majątku. W takiej sytuacji warto skorzystać ze wsparcia profesjonalistów. 

Pomocy można szukać u adwokata lub radcy prawnego specjalizującego się w prawie spadkowym, który oceni sytuację, obliczy wysokość należnego zachowku oraz przygotuje wezwanie do zapłaty lub pozew. W przypadku problemów z wyceną majątku pomocne może być również skorzystanie z usług rzeczoznawcy majątkowego.

Zobacz również: Jak sprawdzić OFE zmarłego i odzyskać pieniądze?

Zachowek chroni interesy rodziny po śmierci bliskiej osoby, ale o bezpieczeństwo finansowe warto zadbać już wcześniej. Odpowiednio dobrana polisa na życie może zapewnić wsparcie w sytuacjach nagłych, takich jak choroba, wypadek czy śmierć ubezpieczonego. W CUK możesz porównać oferty wielu towarzystw w jednym miejscu, dopasowując wysokość świadczeń i zakres ochrony do potrzeb rodziny. To rozwiązanie, które pozwala realnie zabezpieczyć bliskich i zapewnić im stabilność niezależnie od okoliczności. Na stronie sprawdzisz też, jak wykupić ubezpieczenie dla seniora.