Konkubinat – dziedziczenie i prawa osób żyjących w nieformalnym związku

W Polsce istnieje pojęcie konkubinatu, ale w świetle prawa, nie jest on formalnym związkiem pomiędzy ludźmi. Stąd też wynikają pewne ograniczenia związane np. z prawem spadkowym. Warto się dobrze zabezpieczyć. Zobacz, jak to zrobić.

Konkubinat to związek partnerski dwojga ludzi, którzy nie zawarli formalnego związku małżeńskiego. Oficjalnie w Polsce tego typu relacje nie są rejestrowane. Stąd też pojawia się wiele problemów np. związane z tym co należy się konkubinie po śmierci partnera, choć przez całe życie obydwie osoby żyły ze sobą, prowadziły wspólne gospodarstwa domowe czy też dorobiły się wspólnie sporego majątku.

Konkubinat ściśle związany jest z więzią emocjonalną, fizyczną, a także ekonomiczną. Nikt jednak nie sprawdza tego pod względem formalnym. W tym artykule przedstawimy Ci podstawowe zagadnienia, z którymi związany jest konkubinat. Prawo do mieszkania, dziedziczenie spadku czy emerytura to tylko niektóre z aspektów.

Istotną kwestią jest nie tylko zabezpieczenie mieszkania po śmierci czy też całego majątku, ale także dostęp do... informacji. Odbieranie korespondencji na poczcie, upoważnienie do ważnej dokumentacji medycznej to tylko niektóre z sytuacji, w których będzie potrzebne pisemne porozumienie. Warto zadbać o pełnomocnictwo, a dla bezpieczeństwa, formalność w formie aktu notarialnego.

Konkubinat nie daje też możliwości wspólnego rozliczania się z podatku ani z korzystania z ulg podczas rozliczania darowizn czy spadku. Oznacza to, że np. kiedy ojciec podaruje samochód synowi, ma większe prawa niż partner partnerowi (jeśli oczywiście spełni wymagania w danej sytuacji). 

Nie ma zasadniczo żadnej różnicy pomiędzy nazewnictwem partnera a konkubenta. Powszechnie jednak się przyjęło, że pierwsze określenie może być używane zarówno dla związku kobiety i mężczyzny, jak i dla związku osób jednej płci. Kto to konkubina i konkubent? Wyrażenia są zarezerwowane odpowiednio dla kobiety i mężczyzny, czyli związków heteroseksualnych.

W przypadku związku małżeńskiego sprawa jest dosyć prosta. Nawet jeśli jeden z małżonków nie spisał testamentu, drugi ma prawo do dziedziczenia. Zupełnie odwrotnie jest w przypadku konkubinatu w Polsce. Partner nie otrzyma majątku po zmarłym partnerze, a także nie będzie uczestniczyć w jego podziale. Jeśli chodzi o konkubinat, dziedziczenie ustawowe tu nie działa.

Zobacz, jakie prawa ma konkubina po śmierci konkubenta i odwrotnie.

Jeśli chodzi o prawo konkubiny do mieszkania, wszystko zależy od tego, jak jest skonstruowana umowa. Nieruchomość, która należała do dwojga partnerów (po połowie) i została formalnie ustanowiona, nie będzie w całości wchodzić w skład majątku do spadku. Mimo wszystko połowa mieszkania będzie należeć do osób, które znalazły się w testamencie lub (jeśli ten nie został spisany), uprawnionych do tego bliskich, np. rodzeństwa czy rodziców. Najbliższa rodzina zmarłego będzie więc brała udział w postępowaniu spadkowym. Jeśli zmarły nie miał żadnych krewnych, część nieruchomości przechodzi na rzecz Skarbu Państwa albo gminy. 

Problematyczną sytuacją jest także rozstanie, czyli moment, w którym dochodzi do ustania konkubinatu. Jeśli jeden z partnerów jest właścicielem nieruchomości lub najemcą, będzie pewnie chciał, aby druga osoba opuściła lokal. Brak porozumienia może doprowadzić do wizyty w sądzie. Trzeba zatem złożyć pozew o opróżnienie, opuszczenie i wydanie lokalu.

A co w przypadku śmierci jednego z partnerów? Czy konkubinę można wyrzucić z mieszkania? Sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Partner, który pozostał w danym lokalu, może z niego korzystać do trzech miesięcy od momentu otwarcia spadku. Można też się starać o tzw. zasiedzenie nieruchomości w konkubinacie, czyli posiadanie jej od 20 lat jako posiadacz samoistny, co daje większe możliwości prawne w stosunku do danego lokalu dla jednego z partnerów. Trzeba jednak to udowodnić w sądzie.

Nieruchomości nie są jedynym dobrem, które można nabyć w trakcie związku. W skład majątku mogą też wchodzić samochody czy pieniądze zgromadzone na koncie. Niestety, partner z punktu widzenia prawa, jest obcą osobą, dlatego nie otrzyma spadku. Dobrze jest zabezpieczyć się na wypadek śmierci jednego z partnerów. Warto spisać solidną umowę dotyczącą cennych przedmiotów, a także prowadzić odrębne rachunki bankowe. Wszystko po to, aby rodzina zmarłego partnera nie miała wątpliwości co do tego, co podlega spadkowi.

Jeśli partner zostanie ujęty w testamencie, warto wspomnieć o tym, że będzie musiał zapłacić podatek od dziedziczenia. To dlatego, że jest osobą spoza kręgu osób bliskich zmarłego (według prawa – obcą).

Według prawa, konkubina i konkubent nie dziedziczą emerytury po zmarłym partnerze. Nie przysługuje im też prawo do renty rodzinnej, oczywiście jeśli nie ma wspólnych dzieci. Po śmierci konkubenta można jednak wystąpić o rentę odszkodowawczą, konieczne są jednak dowody na to, że ona przysługuje.

Zgodnie z tym, co pisaliśmy wyżej, konkubinat nie jest związkiem formalnym. Właśnie dlatego, ani konkubent, ani konkubina, nie ponoszą odpowiedzialności za zaciągnięte pożyczki czy też długi. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dana osoba stała się poręczycielem.

Oto kilka sposobów na to, jak się zabezpieczyć w konkubinacie:

Warto zwrócić uwagę na to, że towarzystwa ubezpieczeniowe coraz częściej w swoich ofertach polis na życie biorą pod uwagę konkubinat. Dziedziczenie majątku wymaga spisania przez jednego z partnerów testamentu, aby pieniądze trafiły dokładnie tam, gdzie życzy sobie tego dana osoba. Jeśli tego nie zrobi, zgodnie z kodeksem cywilnym, spadek może trafić do rodziców i rodzeństwa.

Konkubinat a dziedziczenie to bardzo trudne sytuacje, często krzywdzące dla partnera, który został sam po śmierci bliskiej osoby.

Nieco inaczej jest w przypadku, kiedy z konkubinatu urodziły się dzieci. Wtedy one mają prawa do spadku, a także środków na zachowki. Problematyczne jest również zapewnienie dobrego bytu partnerowi, który przez kilka lat czy nawet całe życie, współprowadził gospodarstwo domowe. Prawo nie zabezpiecza w tym momencie żadnego z partnerów, jeśli nie zawarto związku małżeńskiego. Właśnie dlatego warto zwrócić uwagę na solidne zabezpieczenie, jakim jest ubezpieczenie na życie.

Co daje dobrze dopasowane ubezpieczenie na życie w konkubinacie?

Przede wszystkim warto zdecydować, czy interesuje Cię wyłącznie ochrona, czy może dodatkowe oszczędzanie kapitału na przyszłość. Może to pomóc w wielu sytuacjach, kiedy np. jeden z partnerów zostaje bez renty czy emerytury. Ubezpieczenie na życie to nie tylko wypłata świadczenia w momencie śmierci, ale także zapewnienie wypłaty świadczenia z innych tytułów, np. nagłego zachorowania, rehabilitacji, operacji chirurgicznej, nowotworu, trwałego inwalidztwa czy urodzenia dziecka. Zakres ochrony warto dopasować do swoich potrzeb. Bez obaw, jest wiele ubezpieczycieli na rynku, a co za tym idzie, wariantów ofert.

Polisę należy wykupić zarówno na jedną, jak i drugą osobę w związku, jeśli obydwoje mają być uprawnieni do wypłaty świadczenia. Najpopularniejsze są ubezpieczenia indywidualne, ale istnieją też grupowe ubezpieczenia na życie. Te dostępne są często w miejscach pracy (np. dla wszystkich pracowników) albo na uczelniach. Minusem jest jednak z góry określony zakres ochrony za konkretną kwotę, bez możliwości elastycznego dopasowania do swoich potrzeb. Warto to rozważyć przed podpisaniem umowy. Z polis mogą też korzystać całe rodziny.

Warto zwrócić uwagę na to, że w ubezpieczeniu na życie ustalamy ubezpieczonego oraz uposażonego. Pierwszy z nich to oczywiście osoba, której należy się ochrona. Uposażony to z kolei ten, który uprawniony jest do wypłaty świadczenia w razie śmierci ubezpieczonego. Może być to mąż, żona, rodzic, brat, siostra, ale nie tylko. Ze względu na to, że wskazać można także obcą osobę, polisa na życie to dobre zabezpieczenie dla konkubinatu.

Podczas zawierania umowy można też wskazać uposażonego głównego (np. konkubenta) oraz zastępczego. Druga osoba jest upoważniona do wypłaty świadczenia, jeśli pierwsza umrze w tym samym czasie co ubezpieczony lub przed nim albo przyczyni się do jego śmierci. To bardzo skrajne sytuacje, ale warto je wziąć pod uwagę.

Jesteś w nieformalnym związku? Odwiedź CUK Ubezpieczenia i wybierz odpowiednią polisę. Możesz też zadzwonić na infolinię.