Polski system emerytalny obecnie — omawiamy najważniejsze zagadnienia

Każdy dzień przybliża nas do przejścia na emeryturę. Jednak na co właściwie możemy liczyć po przekroczeniu odpowiedniego wieku i przepracowaniu właściwego dla danego zawodu stażu pracy? System emerytalny w Polsce jest niezwykle skomplikowany. Opiera się na wielu aktach prawnych i z biegiem lat poddawany jest coraz bardziej zawiłym zmianom. Choć przejście na emeryturę to prawo, a nie obowiązek i wiele osób po osiągnięciu wieku uprawniającego do świadczeń zamierza dalej pracować, zawsze warto przyswoić istotne fakty dotyczące tego tematu. 

Świadczenia z tytułu emerytur wypłacane są w Polsce z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emeryturę przyznaje się na wniosek lub z urzędu. II filar, podobnie jak I również jest obowiązkowy — to tak zwane OFE, które w tym roku ma zostać zniesione, jednak oficjalnie w życie nie weszła jeszcze adekwatna ustawa. Wypłaty emerytur w ramach I filaru są co prawda gwarantowane, jednak niestety ich wysokość nie jest do końca pewna. Właśnie dlatego warto rozważyć dodatkowe formy zabezpieczenia finansowego na przyszłość.

Reforma emerytalna z 1999 roku zapewniła wszystkim ubezpieczonym w ZUS osobne konta, na które przekazywane są składki emerytalne. Jest to tak zwany pierwszy filar — obowiązkowy. Kapitał nie jest na nim gromadzony, lecz wypłacany na bieżąco obecnym emerytom i rencistom. Pieniądze te nie mogą być inwestowane ani dziedziczone. Zebrane kwoty są raz do roku waloryzowane o wskaźnik uwzględniający potencjalny wzrost płac i inflację. Istnieją dwie podstawowe kwestie, na które zwykle powinno się zwracać uwagę: wiek przejścia na emeryturę oraz wysokość najniższego świadczenia. Wiele osób zastanawia się też, jaka emerytura bez lat pracy przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego. W bieżącym artykule postaramy się odpowiedzieć na najważniejsze pytania, które dotyczą tych zagadnień. 

Wiek emerytalny w Polsce wynosi odpowiednio 60 lat dla kobiet oraz 65 dla mężczyzn. Aby uzyskać prawo do otrzymania świadczenia, należy opłacać składki z tytułu ubezpieczenia społecznego lub emerytalnego i rentowe. Jeśli osoba odchodząca na emeryturę nie posiada wymaganego stażu pracy (20 lat dla kobiet oraz 25 lat dla mężczyzn), ZUS nie wypłaci jej minimalnej emerytury. Otrzyma ona jedynie świadczenie w wysokości wynikającej z wysokości składek zgromadzonych na koncie emerytalnym. Warunki uzyskania najniższych emerytur określa ustawa o emeryturach i rentach z FUS. 

Minimalna emerytura w Polsceod 1 marca 2022 r. wynosi 1338,44 zł brutto. Kwota świadczenia przedemerytalnego to z kolei 1350,70 zł brutto. Wysokość stawki, jaką otrzymamy po zakończeniu pracy, jest zależna od wielu czynników, do których zalicza się przede wszystkim to, jaka była średnia wysokość naszej pensji, a co za tym idzie — także odprowadzanych przez nas składek emerytalnych. Warto uwzględnić w tym wypadku okresy nieskładkowe, czyli te związane z zasiłkiem chorobowym, opiekuńczym, świadczeniem rehabilitacyjnym czy urlopami bezpłatnymi. 

Aby została przyznana nam emerytura minimalna, muszą zostać spełnione zasadniczo dwa podstawowe warunki określone art. 87 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Pierwszym z nich jest osiągnięcie wieku emerytalnego, a drugim posiadanie odpowiedniej liczby okresów składkowych i nieskładkowych. W praktyce działa to na zasadzie pobierania z naszych wynagrodzeń pracowniczych składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Zasilają one indywidualne rachunki osób ubezpieczonych prowadzone przez ZUS. W momencie ich wpłacania są one jednak przekazywane na wypłaty bieżących świadczeń dla osób obecnie przebywających na emeryturze. Do należnych nam składek będziemy mieli więc realnie dostęp dopiero w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego. Do tego czasu prawo może się zmienić, dlatego warto pomyśleć o oszczędzaniu na własnych warunkach. Dodatkowe środki na przyszłość zapewni na przykład zakupiona w CUK polisa seniora.

Choć stawki emerytur minimalnych zmieniają się co roku, to warto pamiętać, że nigdy nie są to duże kwoty. Z myślą o tym, dobrym pomysłem będzie zapewnienie sobie własnych oszczędności, które podbudują naszą sytuację materialną i uzupełnią podstawowe świadczenia z ZUS. Mogą posłużyć do tego indywidualne konta bankowe, takie jak lokaty oszczędnościowe lub ubezpieczenia. Środki powierzane przez klientów funduszom inwestycyjnym to np. IKZE i IKE. Inwestowanie w III filar może być dobrym dodatkiem do emerytury pod warunkiem, że w miarę szybko się na to zdecydujemy. 

Minimalna emerytura w 2022 roku wypłacana przez ZUS może nie być dla wielu osób tak satysfakcjonująca. Za sprawą inflacji rosną bowiem koszty życia. Wysokość emerytur podatna jest również na ryzyko demograficzne. W związku z tym, że kwoty emerytur wypłacane obecnie w ramach pierwszego filaru nie robią dużego wrażenia, zawsze warto pamiętać o możliwości skorzystania z dodatkowych źródeł oszczędności. Dobrym pomysłem będzie w tym wypadku na przykład prywatna emerytura. Samodzielne odkładanie funduszy może być dla nas ratunkiem w sytuacji, kiedy wraz z wiekiem zajdzie potrzeba zakupu leków na lub podjęcie terapii związanej z zapadaniem na choroby cywilizacyjne. 

Niewielu młodych ludzi myśli o tym na co dzień, nie zdając sobie również sprawy, jakie umowy podpisuje z pracodawcami i czym właściwie grozi brak odprowadzania odpowiednich składek na emeryturę w przyszłości. Ostatnie lata pokazują, z jak bardzo niestabilną materią mamy do czynienia. Dlatego nawet bardzo młode osoby, które dopiero rozpoczęły pracę, powinny zyskać świadomość, jakie aspekty mogą wpływać na zbyt niską emeryturę w przyszłości. 

• wysokość kapitału początkowego (u osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. istotna jest informacja o sumie składek do końca 1998 r.) 
• zwaloryzowane środki otrzymane po 1 stycznia 1999 r. 
• prognozowane środki, które trafią na konto do końca podejmowania pracy zawodowej

Zgodnie z obecnym prawem w Polsce wyróżnia się dwa rodzaje wieku emerytalnego. Jest to: powszechny wiek emerytalny — dotyczy on wszystkich osób objętych przepisami, jeśli dla danej grupy społecznej nie został ustalony niższy wiek emerytalny lub prawo do wcześniejszego przejścia na zasiłek nie zostało przez nie wykorzystane. 

Innymi kryteriami wyróżnia się natomiast tak zwany niższy wiek emerytalny — jest on dedykowany osobom, które wykonują swoją pracę w szczególnie ciężkich lub niebezpiecznych warunkach. Wiek przejścia na emeryturę w tym wypadku jest z reguły o około 5-10 lat niższy od powszechnego. Prawo do wcześniejszej emerytury mają natomiast osoby wykonujące takie zawody, jak: górnik, rolnik, kolejarz, nauczyciel, mundurowy, ratownik górski, sędzia, prokurator, Prezydent RP etc.

Do otrzymywania emerytury w Polsce uprawnione są osoby, które osiągnęły już powszechny wiek emerytalny, czyli:

• 65 lat dla mężczyzn;
• 60 lat dla kobiet

oraz mają staż ubezpieczeniowy wynoszący:

• 25 lat dla mężczyzn;
• 20 lat dla kobiet

Wysokość prognozowanej emerytury oblicza się, dzieląc podstawę obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia. Jeśli mimo osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego nie posiadasz właściwego stażu ubezpieczeniowego, to ZUS sam wyliczy należną Ci emeryturę. Zrobi to na podstawie zgromadzonego przez Ciebie kapitału. Nie należy jednak spodziewać się dużych sum — wręcz przeciwnie. Kwoty te mogą być rekordowo niskie i raczej nie pokryją przeciętnych potrzeb finansowych związanych z życiem w Polsce. 

W ubiegłym roku ZUS poinformował o najniższej przyznanej w kraju emeryturze: w styczniu 2021 roku suma w.w. świadczenia wyniosła zaledwie… 3 grosze! Aby zapobiec takim sytuacjom, warto zawczasu oszacować swoje okresy składkowe, a także zadbać o dodatkowe oszczędności w ramach korzystania z trzeciego filaru lub własnych subkont do gromadzenia środków. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jaka emerytura bez lat pracy przysługuje w 2022 roku lub ile wyniesie świadczenie w innych mniej konwencjonalnych przypadkach, skorzystaj z kalkulatora dostępnego na stronie ZUS. 

Waloryzacja oznacza zwiększenie wysokości świadczenia w celu utrzymania jego realnej wartości na niezmienionym poziomie (np. w odniesieniu do inflacji). Od 1 marca 2022 r. minimalna emerytura wzrosła w stosunku do roku ubiegłego o prawie 88 zł. Odnotowane tendencje wzrostowe dotyczą także rent z tytułu niezdolności do pracy, rodzinnych oraz dodatków do świadczeń, takich jak pielęgnacyjne czy dla sierot zupełnych. 

Świadczenie przedemerytalne wynosi obecnie także 1350,70 zł, a dodatek pielęgnacyjny — 256,44 zł. W kwietniu przyznane zostaną natomiast tak zwane trzynastki. ZUS wypłaci w tym roku trzynastą emeryturę w wysokości 1338,44 zł brutto. Żeby otrzymać świadczenie, nie trzeba składać żadnego wniosku — świadczeniobiorcy otrzymają bowiem pieniądze wraz z kwietniową emeryturą lub rentą. Dotyczy to osób, które do 31 marca 2022 r. miały ustalone prawo do w.w. świadczeń.

W tym roku ZUS określa waloryzację procentowo. Opiera się to na pomnożeniu świadczenia, które przysługuje 28 lutego 2022 r. w kwocie brutto przez wskaźnik 107%. Jeśli na przykład dane świadczenie wynosiło 1250,88 zł brutto, to od 1 marca 2022 r. jej wysokość wzrasta do 1338,44 zł. Dla porównania: minimalna emerytura w 2021 roku wynosiła 1250,88 zł brutto. Jej wzrost w stosunku do roku 2020 wyniósł tylko 50,88 zł. 

Waloryzacja emerytur i rent ma charakter cenowo-płacowy — o wzroście świadczeń decyduje wzrost cen towarów i usług, a także przeciętnego wynagrodzenia w Polsce. Nowa wysokość emerytury podstawowej stanowi bazę do ustalania wysokości świadczenia dedykowanego poszczególnym emerytom i rencistom po waloryzacji, której wskaźnik od 1. 03. 2022 r. wynosi 107%. 

Wiele osób zastanawia się, jakie kwoty emerytur w nowym Polskim Ładzie będą zwolnione z podatku. Otóż dotyczy to świadczeń do 2500 zł miesięcznie — nie będzie od nich odprowadzany podatek dochodowy. Jest to więc równoznaczne z powiększeniem kwot tych świadczeń o kwotę podatku. Stanowi to dobrą informację dla większości świadczeniobiorców, ponieważ zyska na tym aż 90 procent emerytów i rencistów, a dwie trzecie z nich w ogóle nie zapłacą podatku. Na wprowadzeniu zasad Polskiego Ładu straciło około 10 procent emerytów — tych, których świadczenia wynoszą około 5 tys. zł brutto i więcej. Rządowe rozporządzenia z 8 stycznia b.r. powodują również, że świadczenia emerytalne wyższe niż 4920 zł brutto będą wypłacone w kwocie nie niższej niż w roku ubiegłym. Należy pamiętać także, że im wyższa emerytura, tym mniejsza różnica kwoty na rękę. 

Kolejnym pozytywnym aspektem wynikającym z nowej ustawy jest ulga podatkowa dla emerytów w postaci PIT-0. Dzięki niej seniorzy mogą pozostać aktywni zawodowo na korzystniejszych finansowo zasadach. Wszyscy emeryci, którzy podejmą się pracy w ramach zlecenia, działalności gospodarczej czy też etatowej umowy o pracę do kwoty 85 528 zł rocznie będą zwolnieni z płacenia podatku od przychodów. Znacznie ułatwi to pozostanie na rynku pracy kobietom powyżej 60. i mężczyznom powyżej 65 roku życia. Mniej pozytywną informacją jest natomiast brak możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku — dla wielu jednak będzie to różnica nieodczuwalna właśnie za sprawą podwyższenia kwoty dochodowej wolnej od podatku.

Warto zapamiętać! 

Według prognoz ZUS wielu przyszłych emerytów nie spełni kryteriów potrzebnych do otrzymania emerytury minimalnej i będzie otrzymywać co miesiąc najniższe świadczenie. Wszystkie osoby starające się o uzyskanie najniższej emerytury muszą przygotować do ZUS następujące dokumenty: 

• wypełnione formularze (wniosek EMP oraz informacja ERP-6)
• potwierdzenie przebytego czasu zatrudnienia i wysokość wynagrodzeń

Wszelkie niezbędne formularze można pobrać on-line ze strony www.zus.pl lub stacjonarnie w najbliższym urzędzie ZUS. 

Świadczenia przyznawane z urzędu, zgodnie z nowelizacją ustawy o rentach i emeryturach zostały zwaloryzowane do kwoty minimalnej. Emerytura z urzędu przysługuje niezależnie od długości stażu ubezpieczeniowego. Aby ją otrzymać, nie trzeba składać żadnego wniosku. Obecnie pobierać ją mogą osoby, które: 

• uzyskują rentę z tytułu niezdolności do pracy (również tę przyznaną w drodze wyjątku przez Prezesa ZUS) 
• osiągnęły powszechny wiek emerytalny (60 lat — kobiety, 65 lat — mężczyźni) 

GUS informuje, że tegoroczna waloryzacja rent i emerytur jest zdecydowanie wyższa niż w latach ubiegłych i niż zakładały pierwotne wskaźniki. Właśnie dlatego kolejną waloryzację zastąpi 14. emerytura w czwartym kwartale. Zagadnienie to było gruntownie analizowane w oparciu o sytuację gospodarczą — wzrost zasobności portfeli emerytów, a także rosnący wskaźnik inflacji. 

Już wkrótce ma nastąpić proces legislacyjny realizowanej ustawy. Z kwoty czternastej emerytury, która ma wynieść tyle, co wysokość minimalnego świadczenia, nie będą dokonywane potrącenia i egzekucje. Będzie wynosiła tyle, co najniższa emerytura w 2022 po marcowej waloryzacji (1338,44 zł brutto). Czternastka przyznana zostanie według prognoz jesienią automatycznie i nie będzie wymagała składania żadnego dodatkowego wniosku. Należy pamiętać, że czternaste świadczenie emerytalne nie jest wypłacane co roku, lecz miało miejsce także w roku ubiegłym.

Prywatne środki na emeryturze to gwarancja stabilności finansowej oraz lepszej jakości życia do późnych lat. Samodzielnie składowany kapitał zabezpiecza nas na wypadek radykalnych zmian, jakie mogą zajść w polskim w systemie emerytalnym. Zapobiegają rozczarowaniu, które dotyka wiele osób w momencie zakończenia pracy po otrzymaniu podstawowej emerytury. W większości przypadków sumy przyznawane przez ZUS dalekie są od oczekiwań Polaków. 

Warunki prywatnych polis czy wpłaty na rachunki oszczędnościowe zależą jedynie od tego, co uznajemy w danym momencie życia za odpowiednie, a więc zyskujemy w tej kwestii większą decyzyjność. Nawet jeśli oszacujemy, że czeka nas jedynie minimalna emerytura w Polsce, to możemy zadbać o dodatkowe indywidualne zabezpieczenie finansowe. Dla bardziej odważnych i gotowych na sukcesywne oszczędzanie do dyspozycji pozostają również oferowane w CUK polisy inwestycyjne.

Dodatkowe wsparcie po zakończeniu okresu aktywności zawodowej gwarantuje między innymi nowość w polskim systemie emerytalnym, czyli pracownicze plany kapitałowe (PPK). Jest to opracowany przez rząd system oszczędzania, w którym składki trafiają na specjalny rachunek założony w wybranej instytucji finansowej. Wpłaty regulowane są w tym wypadku zarówno przez pracownika (dobrowolna kwota nieprzekraczająca 2%), jak i pracodawcę (dobrowolna kwota nie wyższa niż 2,5 % wynagrodzenia brutto). Rząd przyznaje ponadto 250 złotych wpłaty powitalnej oraz 240 zł dopłaty co rok. 

PPK gwarantuje oszczędzanie pieniędzy aż do osiągnięcia 60. roku życia. Z programu można zrezygnować w dowolnym momencie, jednak wiąże się to ze złożeniem odpowiedniego wniosku, a także brakiem możliwości zwrotu wszystkich pieniędzy automatycznie. Pracodawca może prowadzić dla swoich pracowników także PPE, jednak nie jest to obligatoryjne. Środki w tym systemie odkładać mogą pracownicy zatrudnieni na UOP do 70. roku życia. Podstawową składkę opłaca sam pracodawca i nie może ona przekroczyć 7 procent całego wynagrodzenia pracownika. Istnieje też możliwość dobrowolnego odprowadzania przez pracownika dowolnych składek. 

Nie jest tajemnicą, że Otwarty Fundusz Emerytalny już wkrótce odejdzie w zapomnienie, dlatego zawczasu warto przenieść zainwestowane tam środki do innych instytucji. Do OFE zapisywane były początkowo osoby urodzone po 1968 roku, które między 1999 r., a styczniem 2014 r. pracowały i odprowadzały składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Z tej opcji mogły dobrowolnie skorzystać osoby urodzone pomiędzy 1 stycznia 1949 roku, a 1 grudnia 1967, a także osoby wchodzące na rynek pracy w 2014 r. 

Gromadzone środki miały być przekazywane do ZUS, a następnie wypłacane w formie emerytury. Reforma w 2014 roku zmieniła jednak ówczesny stan rzeczy — OFE przestało być obowiązkowe. Niezależnie jednak od tej decyzji, każdy, kto odprowadzał składki w ramach OFE, ma tam zgromadzone środki. Trzeba być jednak przygotowanym na jego całkowitą likwidację, a co za tym idzie — przekazanie pieniędzy np. do IKE lub ZUS.

Istnieje wiele strategii oszczędzania pieniędzy na emeryturę, a każda dodatkowa stabilizuje naszą pozycję materialną w przyszłości i zabezpiecza standard życia po ustaniu aktywności zawodowej. Niezależnie od podjętej metody, najważniejsze jest to, by po prostu zacząć świadomie gromadzić kapitał. Jednym z szerzej rozpowszechnionych obecnie sposobów oszczędzania na emeryturę jest korzystanie z opcji trzeciego filaru, czyli Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego. 

IKZE umożliwia inwestowanie, a także dziedziczenie oszczędności. Pozwala wypłacić je jednorazowo w momencie osiągnięcia odpowiedniego wieku lub wielokrotnie w formie regularnych wypłat (np. co miesiąc lub raz do roku). Istnieje też możliwość odliczenia dowolnych kwot od podstawy opodatkowania. Wystarczy kilka wpłat przez minimum 5 lat, by zagwarantować sobie świadczenie po 65. roku życia. Do IKE i IKZE można przystąpić w dowolnym momencie, jednak należy pamiętać, że im wcześniej to nastąpi, tym wyższe oszczędności zostaną zgromadzone na emeryturę. 

Kolejnym wartym uwagi sposobem oszczędzania środków na przyszłość jest indywidualnie dostosowana do potrzeb danej osoby polisa na życie. Stanowi ona ubezpieczenie długoterminowe, a pieniądze wypłacane są po wygaśnięciu podpisanej umowy albo ukończeniu przez osobę ubezpieczoną ustalonego progu wiekowego. Jest to o tyle istotne zagadnienie, że dotyka już nawet bardzo młodych ludzi, którzy wykonują obecnie tak zwane wolne zawody lub zatrudniani są na podstawie umów śmieciowych, które nie gwarantują odprowadzania odpowiednich składek. 

Mimo że młodzi zarabiają obecnie spore pieniądze, to niestety kwoty te często nie pracują na ich przyszłe emerytury. Wiele młodych osób ma jednak świadomość, że świadczenie emerytalne z ZUS nie wystarczy, by pokryć ich przyszłe koszty życia po zakończeniu kariery zawodowej. Samodzielne formy zabezpieczenia są w tej sytuacji prawdziwym ratunkiem. To rozwiązanie polecamy osobom, które zebrane środki pragną przeznaczyć nie tylko na emeryturę, ale także na zabezpieczenie rodziny lub realizację dowolnych celów czy spełnianie marzeń po zakończeniu aktywności zawodowej. Spersonalizowana polisa na życie to doskonały sposób na zabezpieczenie środków w przyszłości zamiast korzystania z OFE.