Pryszczyca – czy można ochronić hodowlę przed zarażeniem?

Chociaż w Polsce od 1971 roku wirus pryszczycy nie występuje, pojawiają się obawy co do tego czy zagraża polskim hodowlom, ponieważ ognisko choroby wykryto 10 stycznia 2025 roku w Niemczech. Co to jest pryszczyca i jakie są sposoby jej zwalczania?

Pryszczyca jest chorobą wirusową, która dotyczy zwierząt parzystokopytnych w hodowlach, a także dzikich zwierząt. W naszym regionie geograficznym podatne na pryszczycę są m.in. sarny, jelenie czy dziki. Jeśli chodzi o gatunki udomowione, to chorują głównie:

Wywoływana jest przez wirus z rodziny Picornaviridae, rodzaj Aphtovirus i jest uważana za najniebezpieczniejszą chorobę zwierząt. Angielska nazwa to Foot and mouth disease (FMDV). Pryszczyca jest bardzo trudna do zwalczania i powoduje ogromne straty ekonomiczne w krajach, w których się szerzy.

Zobacz także: Choroba niebieskiego języka – czym jest i jakim zwierzętom grozi?

Przebieg pryszczycy może być różny. Zależny jest nie tylko od gatunku, ale także np. stopnia ekspozycji na wirusa czy odporności konkretnego osobnika. Na przykład młode cielęta czy prosięta chore na pryszczycę często padają na zapalenie mięśnia sercowego. Śmiertelność u młodych zwierząt wynosi do 20%, u dorosłych zaś 1-5%.

Jeśli chodzi o krowy czy woły domowe, mamy do czynienia z następującymi objawami pryszczycy:

Przyjrzyjmy się przebiegowi choroby u świń domowych. W tym przypadku do najpoważniejszych objawów należą:

Jeśli chodzi o kozy czy owce, największym problemem są zmiany na racicach. Nie obserwuje się często pęcherzy w obrębie jamy ustnej tak jak w przypadku bydła i trzody chlewnej. Do objawów pryszczycy u kóz i owiec należą również nagłe poronienia.

Ponieważ pryszczyca jest zoonozą, od zarażonych zwierząt mogą nabyć chorobę także ludzie. Jednak nie jest ona tak niebezpieczna, jak dla zwierząt. U ludzi pryszczyca ma zazwyczaj łagodny przebieg i nie jest śmiertelna. 

Jak zarażają się ludzie? Poprzez kontakt z chorymi zwierzętami, które wydalają wirusa, ale i spożywanie surowego mięsa chorych zwierząt, a także picie niepasteryzowanego mleka i przetworów mlecznych, pochodzących od krów, dotkniętych tą chorobą. Do tej pory nie potwierdzono, czy pryszczycą można zarazić się od innego człowieka zakażonego wirusem FMDV.

U ludzi pryszczyca objawia się najpierw podobnie jak inne infekcje wirusowe. Początkowo pojawia się gorączka, bóle głowy, mięśni oraz suchość w jamie ustnej. Dopiero później powstają bolesne pęcherzyki. Mogą pokrywać błonę śluzową ust, warg, policzków, języka, przełyku oraz palców rąk i nóg.

Wirus rozprzestrzenia się na dużą skalę. Do rozwoju choroby może dojść nawet wtedy, gdy zwierzęta nie miały bezpośredniego kontaktu z chorymi osobnikami, ponieważ wirus może rozprzestrzeniać się przez wiatr. W stadzie z kolei choroba może szerzyć się poprzez kontakt ze śliną (np. poprzez picie tej samej wody czy jedzenie tej samej paszy) czy wydzielinami (np. poprzez płyn surowiczy oraz nabłonek na pęcherzach) i wydalinami zarażonych zwierząt (np. kontakt z ich kałem). Wirus przenoszony jest także przez nasienie chorych zwierząt. Chorobę do gospodarstwa może wprowadzić nieświadomie gospodarz czy jego pracownik, np. wnosząc wirusa na rękach, odzieży, butach, kołach samochodu czy odpadkach kuchennych. Nie bez znaczenia jest także obecność w oborach czy chlewach gryzoni i ptaków, które mogą być wektorami wirusa.

Pryszczyca należy do chorób zwalczanych z urzędu na skalę międzynarodową. Jeśli pojawi się u jednego osobnika, trzeba zlikwidować całe stado. Wynika to z tego, że jest chorobą bardzo zaraźliwą, a więc szybko się rozprzestrzenia, powodując zagrożenie dla kolejnych gospodarstw. 

By uniknąć pojawienia się choroby w stadzie, należy decydować się na wprowadzanie do stada tylko zwierzęta z pewnego źródła, ze świadectwem zdrowia. Za każdym razem powinno objąć się nowe osobniki kwarantanną (7-14 dni). 

Oprócz tego ważne jest przestrzeganie zasad bioasekuracji. Trzeba nie tylko nosić czyste obuwie i odzież podczas kontaktu ze zwierzętami, ale także zaopatrzyć się w podstawowe środki do dezynfekcji np. maty czy bramy dezynfekcyjne. Należy zabezpieczyć ściółkę, wykorzystywaną w oborach czy chlewach przed kontaktem z dzikim ptactwem. Odwiedzający gospodarstwo goście nie powinni mieć kontaktu ze zwierzętami. Trzeba również dołożyć wszelkich starań, by z pomieszczeń, w których przebywają zwierzęta pozbyć się gryzoni, które mogą być wektorami przenoszącymi pryszczycę. 

Zwalczanie pryszczycy na szerszą skalę polega m.in. na przygotowaniu szczepionki, kontrolach granicznych, mających na celu zapobieganie sprzedaży chorych zwierząt i transportowaniu ich między krajami, tworzeniu kampanii dla rolników odnośnie do tego, czym jest pryszczyca i jak należy się przed nią chronić itd. 

Ostatnie ognisko pryszczycy w Polsce zanotowano 54 lata temu (w 1971 roku). Obecnie nasz kraj jest uznany przez Światową Organizację ds. Zdrowia Zwierząt (WOAH) za wolny od tej choroby. Jednak Główny Inspektorat Weterynarii oraz Główny Inspektorat Sanitarny wydał w ostatnim czasie ostrzeżenie w związku z zagrożeniem pryszczycą. Ognisko wykryto bowiem 10 stycznia 2025 roku w Niemczech (chorowały woły domowe), zaledwie 70 km od granicy z Polską. W związku z tym podjęte zostały kroki w postaci m.in. granicznych kontroli transportu zwierząt wrażliwych na chorobę.

Oprócz obowiązkowych ubezpieczeń rolnych warto postawić także na ubezpieczenie zwierząt hodowlanych. Dzięki temu w razie trudnych losowych sytuacji (np. zgonu zwierząt z powodu pożaru czy chorób zakaźnych, objętych polisą) można zminimalizować straty finansowe. Szukasz dobrego ubezpieczenia dla swojego gospodarstwa? Zapraszamy do placówek CUK Ubezpieczenia lub do kontaktu z pracownikami infolinii.