Co to jest mobbing i jak osoba pokrzywdzona może dochodzić swoich praw?

Coraz częściej spotykamy się z problemem mobbingu. Wpływ na to ma bardzo dużo czynników, ale nie bez znaczenia jest trudna sytuacja na rynku pracy oraz polityczne i ekonomiczne zawirowania. Jakie mogą być przejawy mobbingu w pracy? Co jest, a co nie jest mobbingiem? Jak radzić sobie z problemem?

Stresujące sytuacje towarzyszą nam w wielu momentach pracy zawodowej, jednak o mobbingu mówi się najczęściej przy okazji skandali politycznych czy biznesowych. Słyszymy o zastraszaniu, wyśmiewaniu i nękaniu pracowników. Są to często poważne zarzuty i nieprzyjemne sprawy, które niełatwo zdiagnozować czy udowodnić. Jak odróżnić nieetyczne zachowania pracodawcy czy brak kultury od mobbingu? Z pomocą powinien nam przyjść Kodeks pracy, który definiuje pojęcie mobbingu w art. 94 § 2: 

Czym więc jest mobbing? Kodeks pracy mówi jednoznacznie, że jest to w pełni świadome i uporczywe nękanie psychiczne pracownika w sposób werbalny lub niewerbalny. Mobberem może być przełożony, współpracownik, a nawet większa liczba osób albo cała organizacja. 

Pojęcie mobbingu pochodzi z języka angielskiego, gdzie ma dużo szersze znaczenie:

Trzeba podkreślić, że przejawy mobbingu w pracy mogą być różne. Tego typu zachowania przejawiają się w różnych sytuacjach. Z jednej strony możemy mieć do czynienia z jawną dyskryminacją, z drugiej z subtelniejszymi formami przemocy psychicznej, które jednak nie stanowią łagodniejszej formy takiego zachowania. Charakter mobbingu może zależeć od wielu różnych czynników: 

Problem mobbingu istnieje od dawna, ale zauważony i zdefiniowany został całkiem niedawno, dlatego jego definicja z pewnością nie jest idealna. Można wymienić jednak charakterystyczne cechy takiego zachowania. 

Działania mobbingowe możemy podzielić na działania bezpośrednie lub niebezpośrednie, czyli takie, w których ofiara mobbingu nie ma bezpośredniego kontaktu z mobberem, ale jest narażona na skutki jego świadomych i dyskryminujących działań. Mówi się nawet o taktyce mobbingu, która może polegać na upokarzaniu, zastraszaniu, pomniejszeniu kompetencji, izolacji, poniżaniu czy utrudnianiu wykonywania pracy. Jakie są najpopularniejsze przykłady mobbingu w pracy:

To tylko niektóre przykłady mobbingu. Objawy mobbingu w pracy mogą przybierać różne formy. Zgodnie z jego definicją, żeby zakwalifikować działania pracodawcy do mobbingu, muszą być one powtarzalne i świadome. Jeden incydent nie zostanie uznany za przejaw mobbingu niezależnie od odczuć poszkodowanej osoby. 

W zasadzie możemy wyróżnić dwa rodzaje mobbingu, które różnią się relacją między sprawcą a ofiarą takiego zachowania:

Mobbing nie dotyczy więc tylko relacji przełożony – podwładny. Dyskryminacja, ośmieszanie czy nierówne traktowanie mogą pojawiać się w relacjach między równorzędnymi pracownikami, a w skrajnych przypadkach także między pracownikiem firmy a jego klientem.

Nękanie w pracy przez przełożonego czy niekulturalne zachowanie nie zawsze możemy zakwalifikować jako mobbing. Żeby dane zachowanie uznać za mobbing, muszą zostać spełnione określone warunki. Do najważniejszych z nich należą:

mobbing to działanie, które jest systematyczne i konsekwentne. Takie zachowanie musi trwać przez dłuższy czas. Chociaż z drugiej strony okres ten ma charakter umowny – czasem będzie to kilka tygodni, a niekiedy nawet lata.

działanie mobbingowe ma charakter celowy. Mobber jest świadomy tego, co robi i rozumie, jaki wpływ ma jego działanie na poszkodowanego. Świadomie kieruje swoje działania przeciwko danej osobie;

nękanie i zastraszanie mają wywołać w ofierze zaniżoną ocenę przydatności zawodowej i uczucie poniżenia. Efektem tych działań jest ośmieszenie pracownika, jego odizolowanie lub wyeliminowanie z zespołu

Konsekwencje mobbingu są oczywiste. Pracownik znajduje się w złym stanie psychicznym, który wynika przede wszystkim z obniżonej samooceny, poczucia osamotnienia i stanów lękowych. 

Wymieniając przejawy mobbingu, warto się zastanowić, jakie mogą być jego główne przyczyny i skąd bierze się takie zachowanie. Podłoże tego typu zachowania może być różne i wypływać z wielu różnych sfer. Mobbing, czyli biurowe prześladowanie często nasila się, kiedy na rynku mamy do czynienia z trudną sytuacją gospodarczą oraz wysoką stopą bezrobocia. Napięcie w firmach i nieustanny stres może przyczyniać się do patologicznych zachowań. Z drugiej strony pracownik, który zdaje sobie sprawę, że może mieć problem ze znalezieniem nowej pracy, znosi nieuzasadnioną krytykę i poniżanie, ponieważ nie widzi alternatywy. Jakie jeszcze czynniki mogą mieć wpływ na mobbing w pracy?

Nieodpowiednia organizacja pracy w przedsiębiorstwie to kolejny istotny element, który może mieć wpływ na powstawanie mobbingu. Niejasne zasady awansu, brak jednoznacznych ocen pracowników czy regulacji związanych z podziałem obowiązków, mogą rodzić konflikty i budzić frustrację zarówno po stronie pracownika, jak i pracodawcy. Brak jednoznacznych zasad w organizacji sprzyja nieuczciwym praktykom i pozwala niektórym jednostkom na wykorzystywanie zależności służbowych. 

Analizując definicję i przykłady mobbingu, trzeba zdawać sobie sprawę, że siłą napędzającą, a zarazem kontrolującą każdej firmy jest jej kierownictwo. To od osób kierujących firmą zależy, czy w miejscu pracy jest zgoda na dyskryminację i lekceważenie pracowników czy nie. Zarząd powinien zapewnić odpowiednie warunki pracy każdemu zatrudnionemu oraz zadbać o dobrą atmosferę w firmie. Łatwiej wtedy uniknąć niewłaściwych zachowań ze strony pracowników. Niestety w wielu polskich firmach mamy jeszcze do czynienia z zarządzaniem przez atmosferę strachu i zagrożenia, co sprzyja ignorowaniu sygnałów o nieprawidłowościach.

Kto odpowiada za mobbing? Kodeks pracymówi o tym jednoznacznie. Pełną odpowiedzialność za mobbing w miejscu pracy ponosi pracodawca. Niezależnie od tego, czy sam był stroną biorącą czynny udział w mobbingu czy nie i czy był świadomy zachowań mobbingowych w swojej firmie. Raczej nie jest to do końca dobre rozwiązanie, ponieważ może wpływać na brak zaangażowania pracodawcy w chęć ujawniania tego typu zachowań. W momencie, gdyby do odpowiedzialności był pociągany mobber być może łatwiej byłoby udowodnić niewłaściwe zachowania w firmie. 

Jak można dochodzić swoich praw, jeśli spotkamy się z mobbingiem w pracy? Co robić w takiej sytuacji? Ofiara mobbingu może dochodzić swoich praw na drodze sądowej.

Kodeks pracy zakłada, że ofiara mobbingu może domagać się od pracodawcy odszkodowania, jeśli wykaże, że doszło u niej do rozstroju zdrowia. Dotyczy to również sytuacji, gdy mobberem był inny współpracownik, a pracodawca nie przeciwdziałał mobbingowi.

Kodeks karny również wskazuje, że przestępstwem jest złośliwie lub uporczywie naruszanie praw pracownika wynikające ze stosunku pracy. Za mobbing grozi kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do 2. lat.

Warto jednak pamiętać, że podstawą do wytoczenia procesu o nękanie w pracy jest rozwiązanie umowy z tytułu mobbingu w miejscu pracy. Nie ma możliwości dochodzenia swoich praw, jeśli stosunek pracy z oskarżonym pracodawcą nie został z tego powodu rozwiązany. Poza tym obowiązek udowodnienia mobbingu spoczywa na pracowniku. Pisemne rozwiązanie umowy o pracę ze wskazaniem konkretnych działań mobbingowych może być ważnym dowodem w sądzie. Pracownika, który rozwiązał umowę z powodu mobbingu, nie obowiązuje okres wypowiedzenia, ponieważ zaniedbanie przez pracodawcę podstawowych obowiązków to wystarczający powód do rozwiązania umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym. Pracodawca w tym przypadku ponosi odpowiedzialność za rzeczywiste straty poszkodowanego oraz za utracone przez niego korzyści. 

Chcesz się dowiedzieć więcej na temat wypowiedzenia umowy o pracę? Zajrzyj do artykułu Ustalenie daty początkowej i końcowej okresu wypowiedzenia na naszej stronie. 

Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy (PIP)mobbing niełatwo udowodnić. O tym, czy rzeczywiście jesteś osobą pokrzywdzoną, zdecyduje sąd, ale to z pewnością nie są proste rozprawy. Wymagają ustalenia wielu okoliczności, sprawdzenia różnych materiałów dowodowych i przesłuchania wielu świadków. To po stronie ofiary leży ciężar udowodnienia, że osoba oskarżona rzeczywiście dopuściła się mobbingu, co jest dość trudne z powodów psychologicznych, ponieważ osoba poddawana mobbingowi czuje się zastraszona i trudno uwierzyć jej we własne siły. Czasem również środowisko zawodowe jest negatywnie nastawione do ofiary i niechętne do składania zeznań, ponieważ związane jest z byłym pracodawcą poszkodowanego. 

Uważasz, że jesteś ofiarą mobbingu w pracy? Co robić w takiej sytuacji? Pierwszym krokiem zawsze powinno być powiadomienie przełożonego o zdarzeniach mobbingowych. Kodeks pracy mobbing definiuje jednoznacznie i na tym powinieneś się oprzeć. Kiedy mobberem jest przełożony, o pomoc należy zwrócić się do kierownictwa wyższego szczebla lub do działu HR. Jeśli zarzuty są uzasadnione, możesz się starać o odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu psychicznym lub fizycznym. To sąd, na podstawie opinii lekarza biegłego, może określić wysokość takiego odszkodowania. Orzeczenie psychologa lub psychiatry może stać się decydującym dowodem w sprawie. 

Jeśli interesuje Cię  jak ubezpieczyć się na wypadek trwałego uszczerbku na zdrowiu, przeczytaj, co warto wiedzieć o tym ubezpieczeniu na naszej stronie.

Jeśli przykłady mobbingu w pracy Cię dotyczą, powinieneś:

Pracodawca jest zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Powinien podejmować wszystkie działania, które mają zapobiec nękaniu w pracy. Do takich działań z pewnością można zaliczyć:

Kiedy przyda Ci się OC firmy? Sprawdź w naszym artykule Ubezpieczenie OC działalności gospodarczej – praktyczne porady.

Mobbing to nie jedyne zagrożenie, z którym może wiązać się prowadzenie firmy. Warto również zadbać o majątek firmowy i wybrać odpowiednie ubezpieczenie dopasowane do profilu działalności przedsiębiorstwa. CUK Ubezpieczenia oferuje duży wybór polis od ponad 30. towarzystw ubezpieczeniowych oraz pełne wsparcie merytoryczne przy wyborze konkretnego ubezpieczenia. Chętnie odpowiemy na Twoje pytania i rozwiejemy wątpliwości. Skontaktuj się z naszą infolinią lub agentem ubezpieczeniowym w placówce CUK. 

W naszej ofercie znajdziesz ubezpieczenie firmy, w którym może znaleźć się ubezpieczenie majątkowe od zdarzeń losowych, ubezpieczenie sprzętów elektronicznych oraz ubezpieczenie OC. Możesz także się zdecydować na ubezpieczenie floty samochodowej oraz OC zawodu.