Czym jest wywłaszczenie i kiedy jest dopuszczalne?

To nic innego jak przymusowe przejęcie własności osoby prywatnej przez państwo lub samorząd, za odpowiednim odszkodowaniem, by przeznaczyć ją na cele publiczne. Kiedy wywłaszczenie jest dopuszczalne? Odpowiedzi szukaj w poniższym artykule.

Pojęcie to, tożsame z ekspropriacją, oznacza przejęcie nieruchomości przez państwo na cele publiczne. To wyjście ostateczne, jeśli nie ma możliwości nabycia nieruchomości w drodze umowy cywilnoprawnej. Dotychczasowy właściciel może być pozbawiony prawa rzeczowego lub może być ono ograniczone. Należy się mu w takim wypadku odszkodowanie. Jeśli wywłaszczona nieruchomość nie zostanie przeznaczona na cel publiczny, musi zostać zwrócona prawowitemu właścicielowi.

O tym, że wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy ma na celu dobro ogółu i za stosownym odszkodowaniem mówi art. 21 ustawy zasadniczej, czyli Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Konstytucji RP). 

Cele, na które może zostać wywłaszczona nieruchomość, opisane są także w innych dokumentach, takich jak:

Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w branży nazywane jest tzw. małym wywłaszczeniem. Powody są bowiem takie same, jak w przypadku wywłaszczenia, czyli realizacja celów publicznych, ale inny jest stosunek do prawa własności. W przypadku wywłaszczenia dotychczasowy właściciel nieruchomości traci je całkowicie na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a w zamian otrzymuje odszkodowanie. W przypadku ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości nie ma mowy o utracie prawa własności. ”Małe wywłaszczenie” może być przeprowadzone np. jeśli konieczne jest przeprowadzenie przez daną działkę linii energetycznej, sieci gazowej czy wodociągu. Nawet jeśli właściciel nie zgodzi się, by przedsiębiorstwo przesyłowe rozpoczęło budowę na jego nieruchomości, starosta może ograniczyć sposób korzystania z niej, zezwalając na przeprowadzenie odpowiednich prac. W tym przypadku może, ale nie musi być wypłacone odszkodowanie.

Co dokładnie może być wywłaszczone? Według przepisów jest to prawo własności nieruchomości (gruntowej, budynkowej, lokalowej) czy prawo użytkowania wieczystego oraz pozostałych ograniczonych praw rzeczowych. Zakres jest więc szeroki. Wywłaszczoną nieruchomością może być zarówno działka, dom jednorodzinny, mieszkanie, jak i zakład przemysłowy.

Przejęcie nieruchomości jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i za odpowiednio wysokim odszkodowaniem. Prawo mówi wprost, na jakie cele może zostać przejęta nieruchomość. Można wyróżnić kilka najczęściej się pojawiających:

Prawo własności i dziedziczenia jest szczegółowo określone w Konstytucji RP. Jednak jednocześnie ta sama ustawa dopuszcza przeniesienie własności na rzecz Skarbu Państwa czy jednostki samorządu terytorialnego, ale tylko na cele publiczne i za odpowiednim odszkodowaniem.

Wszystko zależy od tego, kto jest stroną wywłaszczenia. Może to być Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Decyzję o tym, jak wysokie będzie odszkodowanie, podejmuje organ, dokonujący wywłaszczenia. Pieniądze wypłacane są w terminie 14 dni od dnia, gdy decyzja stanie się ostateczna.

Przede wszystkim odszkodowanie za wywłaszczenie powinno być słuszne. Oznacza to, że powinno odzwierciedlać wartość utraconej na rzecz państwa nieruchomości. Nie może być więc niższe niż wartość odjętych praw. Podstawą do ustalenia wysokości odszkodowania za wywłaszczenie jest operat szacunkowy, sporządzony przez uprawnionego do tego rzeczoznawcę majątkowego. Na podstawie takiej opinii organ dokonujący wywłaszczenia ustala wysokość odszkodowania. Kwota ta będzie więc inna w każdym przypadku. To, ile ostatecznie wypłacone zostanie za wywłaszczenie pod drogę czy inną inwestycję jest zależne od kilku czynników związanych z nieruchomością, m.in. jej:

To długotrwały proces, rozłożony na różne etapy. W zależności od sytuacji może potrwać od kilku do kilkunastu miesięcy, a w skrajnych przypadkach może potrwać nawet dłużej.

Wywłaszczenie jest złożonym procesem. Można je podzielić na kilka etapów:

Jeśli nieruchomość jest potrzebna do celów publicznych, trudno będzie uniknąć wywłaszczenia. Jednak można podjąć próbę jego uniknięcia.

W pierwszej kolejności należy wziąć udział w konsultacjach publicznych, które każdorazowo są organizowane w takich sytuacjach. Wstrzymanie lub odroczenie wydania decyzji na etapie planowania inwestycji jest jak najbardziej możliwe, chociażby dzięki nagłośnieniu sprawy w mediach. Warto również zaczerpnąć opinii prawnika, który będzie wsparciem w takim procesie i pomoże odwołać się od decyzji w określonym terminie. W ostateczności, jeśli i tym razem decyzja wywłaszczeniowa zostanie utrzymana, można złożyć skargę do sądu administracyjnego.

Zastanawiasz się, czy ubezpieczenie domu lub mieszkania chroni na wypadek wywłaszczenia? Nie, żadne towarzystwo nie wypłaci w takich okolicznościach odszkodowania. Z reguły wywłaszczenie mienia przez organy administracji publicznej znajduje się na liście wyłączeń odpowiedzialności, czyli sytuacji, kiedy polisa nie obowiązuje. Mimo wszystko polisa na mieszkanie niesie ze sobą wiele korzyści i warto je mieć. W zależności od zakresu zapewni odszkodowanie, gdy dojdzie do zniszczenia murów, elementów stałych czy ruchomości domowych w wyniku pożaru, zdarzeń naturalnych, kradzieży, powodzi, dewastacji itd. 

Jeśli Twoje ubezpieczenie niedługo się kończy lub jeszcze nie wykupiłeś stosownej polisy chroniącej mienie, zapraszamy do naszego narzędzia, z którego można skorzystać online. Oto nasza porównywarka ubezpieczeń nieruchomości. Zapraszamy do przeanalizowania kilkunastu ofert!