Borelioza — objawy infekcji i choroba po ugryzieniu kleszcza

Często krótki spacer po lesie lub innym wilgotnym i zakrzewionym terenie kończy się bliskim spotkaniem z kleszczami. Te wywołujące poważne choroby u ludzi i zwierząt pasożyty są aktywne mniej więcej od marca aż do listopada. Ich największy wylęg obserwuje się jednak w okresie od maja do czerwca, w lipcu – gdy trwa sezon jagodowy oraz we wrześniu (w sezonie grzybowym). Właśnie wtedy należy zachować szczególną ostrożność!

Niosącą duże niebezpieczeństwo dla zdrowia chorobą, którą przenoszą kleszcze, może być borelioza. Objawy, jakie wywołuje, mogą być mylone z innymi powszechnie występującymi przypadłościami i nie od razu dają o sobie znać. Często rozwija się ona miesiącami, a nawet latami. Każdego roku na boreliozę zapadają dziesiątki tysięcy osób. Jak rozpoznać boreliozę? Jak zachować się po ukąszeniu kleszcza i czym leczyć infekcję? Na te i inne pytanie odpowiemy w poniższym tekście. Sprawdź, czy da się wyleczyć boreliozę i ile może to potrwać.

Najczęściej nie mamy świadomości, że ukąsił nas kleszcz. O ile w przeciągu kolejnych godzin od zdarzenia nie pojawią się objawy o wyraźnym stopniu nasilenia, to zwykle w ogóle tego nie odczuwamy. W większości przypadków w miejscu po wkłuciu się pasożyta występuje jednak zaczerwieniony, czasami swędzący guzek, który łatwo pomylić ze śladem po ukąszeniu komara. Zaczerwienienie po kleszczu nie przekracza zwykle 5 cm średnicy. To normalne zjawisko, a plamka znika po kilku dniach i nie jest jeszcze oznaką boreliozy.

W Polsce tylko nieznaczny procent (30% wszystkich kleszczy) przenosi boreliozę. Jeśli jednak nie usuniemy w porę pasożyta w poprawny sposób, wzrośnie ryzyko zakażenia. Kleszcze we wczesnym stadium cechują się niewielkimi rozmiarami, a ponadto przy ukąszeniu wyrzucają z siebie substancję znieczulającą – dlatego tak ciężko dostrzec je na skórze. Jeśli już znajdziemy na swoim ciele pasożyta, należy go jak najszybciej usunąć. Objawy ugryzienia kleszcza mogą wystąpić na ciele po około 7 dniach. Jest to w przypadku zakażenia boreliozą głównie rumień wędrujący. Przyjmuje on postać rozległego zaczerwienienia w kształcie pączka.

Pasożyta usuwamy wyłącznie mechanicznie za pomocą wąskich szczypczyków, którymi należy go uchwycić jak najbliżej skóry, a następnie zdecydowanym ruchem wyciągnąć ze stałą siłą wzdłuż osi wkłucia. Miejsce po ukąszeniu kleszcza należy po tym zabiegu przemyć środkiem odkażającym, a ręce dokładnie umyć i obserwować ewentualne objawy. Prawidłowe usunięcie pasożyta w ciągu pierwszej doby od ukłucia znacznie zmniejsza ryzyko zakażeń. Jeżeli rumień po kleszczu będzie się powiększać, lub rozwiną się inne, niepokojące objawy — należy koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Borelioza (zwana inaczej chorobą z Lyme), jest powodowana przez spiralną bakterię zwaną Borrelia burgdorferi. Stanowi jedną z najczęstszych chorób zakaźnych przenoszonych przez kleszcze. Diagnozowanie boreliozy jest trudne ze względu na specyfikę bakterii (krętki boreliozy), ale kluczowe, gdyż skuteczność leczenia zależy w dużej mierze od wczesnego rozpoznania.

Do niezwykle ważnych aspektów w profilaktyce choroby zaliczyć można samokontrolę (obserwacja ciała) oraz szybkie pozbywanie się kleszcza bytującego pod skórą. Nawet jeśli nie wystąpią typowe objawy chorobowe, każde ukąszenie przez pasożyta należy traktować jako potencjalne zagrożenie dla zdrowia. W chwili, gdy kleszcz wysysa krew, wpuszcza do ciała człowieka zakażaną ślinę. Krętki namnażają się w organizmie żywiciela, zaburzając pracę układu odpornościowego i powodując silną reakcję zapalną.

Z boreliozą można spotkać się na obszarach żerowania kleszczy, głównie w krajach półkuli północnej. Zarówno w Ameryce Północnej, jak i w krajach europejskich zalicza się ją do najbardziej powszechnych chorób odkleszczowych, a wskaźnik zachorowalności na tę chorobę wraz z upływem lat radykalnie wzrasta. Rezerwuarem krętków boreliozy są myszy, nornice, wiewiórki i niektóre ptaki np. gołębie. Czy można się od nich zarazić chorobą? Do zakażenia może dojść tylko w wyniku pokłucia przez zakażonego kleszcza, a nie poprzez kontakt z noszącym go żywicielem.

W Polsce borelioza przynosi 10-13 tysięcy nowych diagnoz rocznie. Przyczyny wzrostu zachorowań należy upatrywać przede wszystkim w ocieplającym się klimacie (zmiany klimatyczne wydłużają okres aktywności kleszczy). Ponadto wyższe temperatury sprawiają, że w Polsce pojawiają się – i przeżywają coraz dłużej – nowe gatunki kleszczy, które dotąd występowały np. tylko w Afryce.

Pierwsze objawy boreliozy u ludzi to bóle mięśni i stawów, gorączka, osłabienie, zaburzenia pamięci, rumień wędrujący. Wczesnymi symptomami choroby mogą też te mniej charakterystyczne: poty, dreszcze, wypadanie włosów, drętwienie kończyn, bóle gardła, skurcze mięśni, zaburzenie widzenia.

Do nieswoistych objawów należą także: uczucie zmęczenia, bóle głowy, parestezje kończyn, rozdrażnienie lub apatia, zaburzenia koncentracji, snu pamięci itp. Czasem borelioza manifestuje się ostro, niekiedy na początku ma przebieg skąpoobjawowy. Jej najwcześniejszym i najczęściej występującym w wywiadach objawem jest rumień wędrujący. 

Objawy po ukąszeniu kleszcza zwiastujące silną infekcję mogą być nieco podobne lub nawet takie same, jak w przypadku innych schorzeń. Dlatego postawienie szybkiej i jednoznacznej diagnozy bywa znacznie utrudnione. Jakie są objawy boreliozy u człowieka? Mogą one dotyczyć wielu układów organizmu, w tym mięśniowo-szkieletowego i nerwowego. Często są one jednak niejednoznaczne i zróżnicowane.

Choć diagnozowanie boreliozy może stanowić pewne wyzwanie dla lekarzy, to w dobrych ośrodkach medycznych dostępne są skuteczne testy i badania, które ostatecznie potwierdzą chorobę. W tym celu należy najpierw udać się do lekarza rodzinnego, który powinien zlecić badania na przeciwciała. Badania krwi na boreliozę wykonują natomiast specjalistyczne laboratoria diagnostyczne dysponujące odpowiednimi testami. Mają one wykazać obecność w surowicy krwi przeciwciał  (IgA i IgG) skierowanych przeciwko krętkom Borrelia.

Oprócz stosowania preparatów odstraszających owady warto zastosować się do uniwersalnych wskazówek, które znacznie ograniczą ryzyko spotkania z kleszczem. Do sprawdzonych sposobów unikania „pasażerów na gapę” zaliczyć można następujące zasady:

Ryzyko zarażenia się boreliozą od zakażonego kleszcza wzrasta wraz z czasem jego obecności w skórze. Jeśli chorobotwórczy pasożyt żeruje krótko (do około 24 godzin), to mówimy o mniejszym ryzyku infekcji. Jeżeli jednak kleszcz przebywa w skórze ponad 72 godziny, to mamy do czynienia z niemal 100-procentową pewnością w kwestii zakażenia. Właśnie dlatego tak istotne jest szybkie rozpoznanie i umiejętne pozbycie się pasożyta z ciała!

Boreliozę wyróżniają trzy fazy. W pierwszej na skórze pojawia się rumień wędrujący. Fazę 2 i 3 charakteryzuje wysyp rozsianych zmian skórnych, a także zapalenie mięśnia sercowego, objawy oczne i neurologiczne (np. porażenie nerwów obwodowych). Wykrycie boreliozy po kilku latach oznacza już późną fazę choroby. Dochodzi wtedy zwykle do zapalenia stawów, neuroboreliozy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych oraz zanikowego zapalenia skóry. Obserwuje się też problemy kardiologiczne (wolna akcja serca, zaburzenia przewodnictwa).

Tabela przedstawia możliwe objawy dla poszczególnych faz zakażenia boreliozą:

Borelioza to choroba bakteryjna. Leczenie w jej przypadku trwa zwykle od 2 do 4 tygodni. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy potrzebne jest podawanie leków przez dłuższy czas. Wszystko zależy do tego, jak silne są objawy infekcji i towarzyszący jej stan zapalny. Antybiotyk nie jest jednak podawany jako środek na przeciwdziałanie boreliozie po ukąszeniu przez kleszcze. Przyjmowanie go jako profilaktyki nie jest zalecane przez środowiska medyczne.

Powszechną i skuteczną metodą leczenia zdiagnozowanego zakażenia lub boreliozy jest natomiast zawsze antybiotykoterapia. W terapii wykorzystuje się zwykle tetracykliny, minocyklinę, penicylinę, cefalosporynę lub metronidazol. To, ile tygodni pacjent ma przyjmować określone leki, zależy od poprawy jego stanu zdrowia i stopnia wygaśnięcia stanu zapalnego w organizmie. Taką decyzję może podjąć jedynie lekarz na podstawie wyników badań. Czasem, przy wystąpieniu zagrażających życiu objawów boreliozy potrzebne jest leczenie ambulatoryjne. Pozwala to lepiej monitorować stan zdrowia chorego.

Najczęstszym pytaniem zadawanym przez osoby, które miały kontakt z kleszczem, jest to, czy boreliozę można wyleczyć. W większości przypadków jest ona całkowicie uleczalna pod warunkiem, że zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowana. Właśnie dlatego, należy udać się do lekarza od razu, gdy tylko pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy.

Czy borelioza jest śmiertelna? To wszystko zależy od przebiegu choroby, czasu, jaki upłynął od pojawienia się objawów do podjęcia właściwego leczenia, ale przede wszystkim od ogólnego stanu zdrowia osoby zakażonej. Ciężka odmiana choroby skutkuje poważnymi i zwykle nieodwracalnymi zaburzeniami pracy wielu narządów organizmu. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do trwałego upośledzenia, a nawet do śmierci.

Choć borelioza może dawać poważne objawy nawet po latach, to nie jest ona jednak aż tak groźna, o ile w porę zostaną wprowadzone stosowne środki terapeutyczne. Dzięki nowoczesnym technikom diagnostycznym możliwe jest przede wszystkim szybkie uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy po ukąszeniu kleszcza doszło do zakażenia. Jeśli wynik testu na boreliozę okaże się pozytywny, można szybko podjąć skuteczne leczenie. Jak długo żyje się z boreliozą? Przy szybkiej diagnozie i odpowiedniej terapii nie musi ona wpływać na długość życia.

Niestety obecnie nie istnieje skuteczna szczepionka przeciwko boreliozie, choć trwają intensywne badania w tym kierunku. Na szczęście dostępne jest jednak szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, które jest najpoważniejszym powikłaniem po ukąszeniu kleszcza. Zaszczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października). Przeciw tej chorobie mogą się szczepić wszyscy dorośli oraz dzieci, które ukończyły 1 rok życia – warto pamiętać o tym przed sezonem letnim!

Szczepionki zalecane są w określonych grupach zawodowych oraz osobom przebywającym na obszarach podwyższonego ryzyka. Dawkę przypominającą należy podać nie później niż 3 lata po 3. dawce szczepienia podstawowego, kolejne dawki przypominające podawać nie wcześniej niż przed upływem 3 lat od ostatniego szczepienia, zgodnie z zaleceniami obowiązującymi w danym państwie (zwykle co 3–5 lat).

Ile kosztuje szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu? Jej cena zależy od konkretnego preparatu, dawki i producenta. Koszt jednej dawki szczepionki na kleszcze dla dzieci oscyluje wokół 90-130 zł, a dla dorosłych wynosi około 100-115 zł.

Wiesz już, jakie choroby mogą być przenoszone przez kleszcze i jak poważne skutki może przynieść niezdiagnozowana w porę borelioza. Okres wakacji sprzyja wyprawom na łono natury, gdzie niestety czyhają na nas właśnie takie niebezpieczeństwa, jak ukąszenia. Diagnostyka i leczenie boreliozy oraz innych chorób odkleszczowych, a także alergii może pochłonąć sporo środków z wakacyjnego budżetu. Najlepszym sposobem zabezpieczenia się na wypadek takich sytuacji jest wykupienie odpowiedniej polisy zdrowotnej i na życie – sprawdź nasze oferty!

Ukąszenia przez kleszcze są szczególnie niebezpieczne w przypadku dzieci – często nie mamy możliwości dokładnie sprawdzić, czy na ciele naszej pociechy nie pojawił się charakterystyczny dla ukąszenia rumień (na przykład, gdy dziecko wyjeżdża na letni obóz). Właśnie dlatego, warto zadbać o jego odpowiednią ochronę na wyjeździe. Właściwa polisa zapewni niezbędne świadczenia, jeśli dziecko zostanie pogryzione przez kleszcza, psa, żmiję lub owada. W razie ukąszenie przez kleszcza ubezpieczenie zorganizuje i pokryje koszty badań oraz antybiotykoterapii. Zadbaj o ochronę już dziś i wykup polisę NNW w korzystnej cenie!