Co to jest krztusiec i jak go leczyć?

Co 3-5 lat koklusz przypomina o sobie, pomimo obowiązkowych szczepień. Wiąże się to z cyklicznością występowania tej groźnej choroby zakaźnej. Jednak rok 2024 był rekordowy pod względem zachorowań. Liczba zainfekowanych osób nie była tak wysoka od ok. 40 lat! O tym, co to jest krztusiec, jak wygląda jego przebieg i dlaczego ta choroba jest tak niebezpieczna, dowiesz się z poniższego artykułu.

Krztusiec lub inaczej koklusz czy 100-dniowy kaszel to groźna choroba układu oddechowego, wywołana przez bakterie pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis). Wnika ona do organizmu i rozpoczyna wytwarzanie toksyny, która sprawia, że dochodzi do martwicy komórek tchawicy i oskrzeli. To w połączeniu z wydzielaniem gęstego śluzu pobudza odruch kaszlowy.

Krztusiec trudno jest rozpoznać w pierwszej fazie, ponieważ jego objawy są podobne do innych infekcji górnych dróg oddechowych np. przeziębienia, anginy czy zapalenia oskrzeli. Wszystko dlatego, że początkowo koklusz objawia się katarem, stanem  podgorączkowym czy zapaleniem gardła. Dopiero później pojawia się uporczywy kaszel.

W Polsce obowiązuje program obowiązkowych szczepień na krztusiec dla niemowląt i nastolatków. Jednak w przypadku dzieci, których układ odpornościowy nie wytworzył odporności, ponieważ nie zostały zaszczepione, infekcja jest bardzo groźna. Ataki kaszlu u dzieci przypominają pianie koguta. Podczas takiego napadu pojawiać się mogą wymioty, łzawienie oczu, sinienie twarzy, bezdechy, a nawet drgawki. Starsze pociechy mogą przechodzić chorobę łagodnie.

W przypadku dorosłych w okresie napadowego kaszlu jest on niecharakterystyczny i utrzymuje się ok. 3 tygodnie. Nie jest tak niebezpieczny jak u dzieci, jednak także przebieg choroby jest uporczywy. Podczas napadów może dochodzić do wymiotów, omdleń, nietrzymania moczu czy stolca, a także innych nieprzyjemnych dolegliwości, np. bólu mięśni, a w skrajnych przypadkach złamania żeber. Czasem występuje podwyższona temperatura, a także ból gardła i chrypka. Ponieważ napady kaszlu często występują nocą, utrudniają sen.

Uporczywy kaszel trwa dłużej niż 3 tygodnie i rozwija się w takich etapach:

Zarazić się można podczas bezpośredniego kontaktu z chorym, drogą kropelkową (gdy zarażona osoba mówi, kaszle, kicha). Choroba należy do bardzo zakaźnych. Szacuje się, że ryzyko zachorowania po kontakcie wynosi aż 80%. Chory zaraża w największym stopniu w ciągu pierwszych 2 tygodni trwania choroby. Jeśli nie zostanie dobrze zdiagnozowany i nie zostanie podjęte leczenie farmakologiczne, zarażać może nawet 5 tygodni. Okres wylęgania się choroby to zazwyczaj 7-10 dni, jednak pierwsze objawy mogą pojawić się nawet po 3 tygodniach od kontaktu z osobą chorą.

By potwierdzić, czy dana infekcja układu oddechowego to krztusiec, trzeba wykonać badania krwi lub mikrobiologiczne. Lekarz zleca diagnostykę, jeśli pacjent zmaga się z uporczywym kaszlem o nieznanej przyczynie dłużej niż 3 tygodnie. Wówczas przeprowadza się badanie krwi na obecność przeciwciał IgG, IgA, IgM, przeciwko toksynie krztuścowej. Innym sposobem jest pobranie wymazu z gardła lub nosa. Wykorzystuje się wtedy hodowlę bakteryjną lub PCR. Robi się to jednak tylko w pierwszym etapie trwania choroby – do 3 tygodni. By potwierdzić chorobę, wykonuje się także morfologię krwi, w której obserwuje się duży wzrost białych krwinek w obrębie limfocytów. Jeśli pacjent miał kontakt z chorym na krztusiec, a jego objawy są typowe, nie wykonuje się badań diagnostycznych.

Po rozpoznaniu lekarz przepisuje receptę na antybiotyk. Pierwszym wyborem jest lek z grupy makrolidów (azytromycyna, klarytromycyna lub kotrimoksazol). Osoba przyjmująca antybiotykoterapię przestaje zarażać po około 5. dniach. Leczenie może trwać 5-14 dni w zależności od wyboru preparatu i potrzeb. Co ważne szybkie włączenie antybiotyku może znacznie ograniczyć rozwój choroby. Zastosowanie go wtedy, gdy pojawił się napadowy kaszel, może nie być już takie efektywne. 

Co jeszcze pomaga na krztusiec? Oprócz antybiotyku stosuje się wsparcie objawowe, mające na celu złagodzenie napadów kaszlu. Czasem lekarz może włączyć takie leki jak: dekstrometorfan, kwas gamma-aminomasłowy, gabapentynę lub pregabalinę, które mają działanie przeciwkaszlowe. Pacjent powinien dużo odpoczywać, stosować dietę lekkostrawną oraz przyjmować dużo płynów. W pomieszczeniu, w którym przebywa chory, warto stosować nawilżacz powietrza. 

W skrajnych przypadkach konieczne może być leczenie szpitalne, szczególnie jeśli chodzi o małe dzieci. Czasem włączyć trzeba leczenie tlenem lub wentylację mechaniczną, a jeśli dzieci z powodu nasilonych ataków kaszlu i wymiotów mają problemy z przyjmowaniem pokarmów, włącza się żywienie dożylne. 

U osób, które miały kontakt z osobą chorą, stosuje się profilaktykę poekspozycyjną. W ciągu 3 tygodni od kontaktu z osobą chorą podaje się antybiotyk (ten sam co w przypadku osób chorych). Dzięki temu można zapobiec rozwojowi choroby.

Zarówno u dorosłych, jak i u dzieci mogą wystąpić poważne powikłania. Spowodowane są one m.in. wzmożonym wysiłkiem podczas napadów kaszlu. 

Koklusz jest jedną z 10 chorób, które powodują zgon u dzieci. U najmłodszych mogą wystąpić takie powikłania jak:

U dorosłych może dojść m.in. do:

Jedynym sposobem zapobiegania krztuścowi jest wykonywanie szczepień ochronnych. Właśnie dlatego, od 1960 roku istnieje w Polsce obowiązkowy program szczepień dzieci przeciwko tej chorobie. Ponieważ koklusz jest groźny szczególnie dla najmłodszych, szczepienia stosuje się u niemowląt na całym świecie. 

Według obowiązującego programu dzieci otrzymują bezpłatnie kilka dawek szczepień w różnych odstępach czasu. Pierwsza dawka podawana jest niemowlętom w 2. miesiącu ich życia, a następne w 3-4, 5-6 i 16-18 miesiącu. Dawka przypominająca podawana jest w 6. i 14. roku życia.

Również dorośli powinni przyjmować szczepienia przypominające. Zaleca się, by przyjąć preparat w 19. roku życia, a później co 10 lat. Zachęca się także kobiety w ciąży, by w 27–36 tygodniu ciąży (w wyjątkowych przypadkach wcześniej) zaszczepiły się i w ten sposób przekazały przeciwciała swoim nowo narodzonym dzieciom. 

Ani przechorowanie, ani wykonanie szczepień ochronnych nie gwarantuje odporności przez całe życie. Dlatego tak ważne jest przyjmowanie dawek przypominających. 

Dostępne są szczepionki z bezkomórkowym (DTaP) i pełnokomórkowym (DTPw) składnikiem krztuśca. Ponieważ szczepienia na błonicę i tężec wymagają takiego samego schematu podawania, co te na krztusiec, podaje się je w formie skojarzonej, czyli jednorazowo, w formie zastrzyku domięśniowego. Odporność po podaniu szczepienia DTP szacowana jest na ok. 10-12 lat. Z kolei druga wersja szczepienia zapewnia krótszy czas ochrony – 5 lat.

Według obowiązującego w Polsce Programu Szczepień Ochronnych pełnokomórkowa szczepionka na  krztusiec jest dostępna bezpłatnie dla dzieci. Rodzice, którzy chcą, by ich dziecko zostało zaszczepione preparatem z bezkomórkowym składnikiem krztuśca, muszą za niego zapłacić. Jeśli istnieją wskazania, np. dziecko urodzone jest jako wcześniak czy z niską masą urodzeniową lub z jakiegoś nie powinno przyjąć pełnokomórkowej szczepionki, wersja bezkomórkowa jest darmowa.

Zalecane dawki przypominające dla dorosłych są płatne. Kosztują, w zależności od preparatu i apteki, od 230 zł. Od 15 października 2024 roku, ze względu na wysoki wskaźnik zachorowań, kobiety w ciąży mogą bezpłatnie zaszczepić się na krztusiec w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej.

Jak może pomóc Ci ubezpieczenie na życie, jeśli zachorujesz na krztusiec? W sytuacji, gdy polisa to obejmuje, możesz otrzymać odszkodowanie za pobyt w szpitalu, jeśli przebieg choroby wymaga np. leczenia tlenem. Mając dodatki w postaci assistance, będziesz uprawniony do korzystania z usług takich, jak całodobowa infolinia, wizyty pielęgniarki i lekarza czy dowóz leków. Skorzystaj z naszej porównywarki ubezpieczeń na życie, by znaleźć najlepszą polisę dla siebie.

Dowiedz się, czy można się ubezpieczyć w czasie trwania choroby?

Bardzo przydatne w kontekście chorowania na koklusz jest ubezpieczenie zdrowotne. W ramach pakietu można prywatnie odwiedzić lekarza, który zleci badania diagnostyczne i wdroży odpowiednie leczenie.

Wiele pakietów medycznych obejmuje także szczepienia przeciw grypie i inne. Warto je więc nabyć nie tylko, by leczyć się na takie choroby, jak krztusiec, ale także zapobiegać innym.