Automatyczna skrzynia biegów – oznaczenia, rodzaje i opis działania

W nowszych samochodach często występuje automatyczna skrzynia biegów. Dla jednych osób to duże udogodnienie, dla innych — zbędny wynalazek, który wcale nie ułatwia prowadzenia auta. W czym tkwi sekret działania automatycznej skrzyni biegów? Jak z niej korzystać? Podpowiadamy.

Skrzynia biegów to cały mechanizm, który odpowiedzialny jest za zmianę przełożenia układu napędowego według parametrów silnika. Tak samo jak w rowerze, możesz dostosować prędkość prowadzenia jednośladu do zmieniających się potrzeb na drodze. Właśnie dlatego skrzynia biegów to niezbędny element samochodu, który sprawdza się nie tylko na prostej drodze, ale także podjazdów pod górkę czy cofaniu. Daje możliwość uzyskania najlepszej możliwej prędkości obrotowej w zależności od aktualnie panujących warunków.

W samochodach stosuje się skrzynie manualne, automatyczne stopniowe, półautomatyczne stopniowe oraz bezstopniowe. Dzieli się też je ze względu na zastosowaną przekładnię i sposób sterowania.

Oto rodzaje skrzyni biegów:

• Zautomatyzowana skrzynia biegów (półautomatyczna) - udoskonalona skrzynia manualna, której obsługa wspierana jest elektroniką. Jej działanie nie jest w pełni automatyczne, bo opiera się na tradycyjnej skrzyni manualnej. Elektroniczna jest tylko zmiana biegów. Kierowca ma możliwość sterowania za pomocą specjalnych łopatek przy kierownicy albo gałki. Powszechnie nazywa się ją półautomatyczną, bo nie trzeba wciskać sprzęgła podczas zmiany biegów czy też zatrzymywania się. To spore udogodnienie dla kierowców. Pozwala na kontrolowanie prędkości do aktualnych warunków jazdy. To taki kompromis pomiędzy automatyczną skrzynią biegów a manualną. Niestety, takie rozwiązanie ma też wiele wad. Zmiana biegów nie jest tak płynna jak w automatycznej skrzyni biegów, a po odpaleniu auta trzeba wcisnąć pedał przyspieszenia. Niekiedy przełożenia dostosowują się do aktualnych warunków dość długo, dlatego kierowca i pasażerowie mogą odczuć nieprzyjemne szarpanie. To samo dzieje się, kiedy dochodzi do gwałtownego przyspieszania. Niektóre konstrukcje są też awaryjne, a wszelkie naprawy wiążą się z dużymi kosztami. W Polsce zautomatyzowana skrzynia biegów jest mało popularna, rzadko też wybiera się ją podczas zakupu nowego samochodu.

• Hydrokinetyczna skrzynia biegów – to nowsza konstrukcja przekładni, która składa się ze sprzęgła hydrokinetycznego lub przekładni hydrokinetycznej. Specjalny konwerter momentu obrotowego przekazuje napęd do kół. W tej konstrukcji znajdują się także układy planetarnych przekładni zębatych. Powszechnie nazywa się ją automatyczną skrzynią biegów, która wyróżnia się płynnością działania. Może jednak podnosić masę pojazdu, a także zużycie paliwa. Jednocześnie osłabia osiągi.
  W przypadku awarii — naprawa jest też dość kosztowna. Na takie rozwiązanie technologiczne decyduje się jednak wiele producentów, a wśród nich BMW, Mercedes, Ford czy Volvo.

• Bezstopniowa skrzynia biegów (CVT) – zasada działania przypomina nieco zmianę przerzutek w rowerze, jednak tu główną rolę pełnią koła pasowe w kształcie stożków. Stalowy pas lub łańcuch, który porusza się pomiędzy nimi, odpowiedzialny jest za płynną zmianę biegów. Rozsuwanie i zsuwanie kół odbywa się w komfortowy dla kierowcy i pasażerów sposób, dlatego przyspieszenie sprawia, że obroty są utrzymywane na stałym poziomie. Obserwuje się tu brak charakterystycznych szarpnięć. Niskie obroty wpływają też na mniejsze zużycie paliwa. Sama skrzynia jest też lżejsza i mniejsza od klasycznej automatycznej skrzyni biegów, jednak komponenty często ulegają awarii. 

• Dwusprzęgłowa skrzynia biegów – stała się popularna w samochodach ze względu na szybkość działania oraz osiąganie pożądanych osiągów. Zmniejsza też zużycie paliwa, porównując ją z manualną zmianą biegów. W przypadku awarii trzeba się jednak liczyć ze sporym kosztem. Konstrukcja składa się z dwóch sprzęgieł, jedno z nich obsługuje biegi nieparzyste i bieg wsteczny, a drugie parzyste. Zmiana przełożeń odbywa się błyskawicznie i płynnie, czasem może jednak wystąpić lekkie szarpanie podczas ruszania. Na takie rozwiązanie często decydują się producenci Audi, Seat czy Skoda. Popularne stało się w samochodach Volskwagen.

Wiesz już, czym wyróżnia się poszczególna automatyczna skrzynia biegów. Rodzaje różnią się od siebie głównie działaniem przekładni. Każda z nich jest jednak nieco inna w użytkowaniu.

Ze względu na sposób sterowania, w samochodach można wyróżnić manualną skrzynię biegów, która jest w pełni kontrolowana i sterowana przez kierowców. Działa ona z pomocą przekładni zębatych. Podczas zmiany przełożeń, konieczne jest wciskanie pedału sprzęgła oraz użycie dźwigni. W przypadku półautomatycznej skrzyni biegów także trzeba kontrolować bieg, ale samo przełączanie odbywa się samodzielnie.

Automatyczna skrzynia biegów nie angażuje kierowcy w zmianę przełożeń. Wystarczy tylko ustawić dźwignię, w zależności od pożądanego efektu, czyli np. jazda do przodu, do tyłu czy parkowanie. Warunki do zmiany przełożeń dobierane są automatycznie. Oznacza to, że system sam steruje biegami, w zależności od tego, jak bardzo obciążony jest silnik pojazdu. Cały proces jest płynny i wygodny dla kierowcy. 

Trzeba jednak zapoznać się z konstrukcją samochodu, a szczególnie dźwignią zmiany biegów. Najczęściej znajduje się ona pomiędzy siedzeniem kierowcy i pasażera, czyli tak jak w przypadku tradycyjnego rozwiązania. W niektórych autach występuje też pokrętło albo suwak. Tą samą zasadą działania (zakresem pracy) wyróżnia się każda automatyczna skrzynia biegów. Oznaczenia na każdej dźwigni są takie same.

W przypadku manualnej skrzyni biegów są trzy pedały: gaz, hamulec oraz sprzęgło. Tego ostatniego nie ma w automatycznej zmianie przełożeń. Po prostu pedał sprzęgła nie jest potrzebny, aby zmienić bieg. Z tym też wiąże się podstawowy błąd, który popełnia kierowca po zajęciu miejsca za kierownicą. Odruchowo wykonując manewr czy poruszając się po drogach, wciska pedał hamulca lewą stopą. Może to doprowadzić do błyskawicznego zatrzymania się pojazdu, niekoniecznie komfortowego. Niektórzy producenci aut, idąc za potrzebami kierowców, stworzyli  specjalną podpórkę na lewą nogę. 

Automatyczna skrzynia biegów działa głównie za pomocą pedału hamulca, to on tu odgrywa ważną rolę. Kiedy wybierasz konkretny zakres pracy, trzeba wcisnąć jednocześnie hamulec. 

Wśród zalet manualnej skrzyni biegów często wymienia się dużą trwałość oraz tanią eksploatację. Rzadko dochodzi do poważniejszych awarii. Z takim wyposażeniem samochód jest też tańszy. Dla niektórych kierowców jest to tradycyjne rozwiązanie i są oni przyzwyczajeni do prowadzenia auta w taki sposób, dlatego nie wyobrażają sobie pełnej automatyzacji. Niestety przy przejściu na wyższy bieg i wysokiej prędkości obrotowej silnika, mogą pojawić się problemy.

Mówi się jednak, że kierowca, który po raz pierwszy ma styczność z automatyczną skrzynią biegów, nie chce już przejść na klasyczną obsługę przełożeń. To fakt, komfort prowadzenia auta jest tutaj nieoceniony. Trzeba jednak pamiętać o tym, jak obsługiwać automatyczną skrzynię biegów, aby jej nie uszkodzić i przyjemnie użytkować na co dzień. 

Do zalet automatycznej skrzyni biegów trzeba zaliczyć komfort jazdy. Dawniejsze rozwiązania technologiczne znacznie wpływały na wyższe spalanie oraz brak możliwości osiągnięcia dużych prędkości. Dziś to jednak nie jest problem. Trzeba jednak pamiętać o tym, że kiedy dojdzie do awarii, najczęściej trzeba wymienić całą skrzynię biegów, co generuje duże koszty. Czy automatyczna skrzynia biegów jest awaryjna? Raczej nie, wiele problemów wynika z błędów w użytkowaniu. Można też odczuwać, że samochód jest cięższy i trudniej się go prowadzi.

Jak działa automatyczna skrzynia biegów? Oznaczenia to podstawa, z którą powinieneś się zapoznać, zanim wsiądziesz do takiego auta. 

Jakie masz możliwości ustawienia dźwigni?

• P (park) – tryb parkingowy, który kierowca wybiera do postoju po zatrzymaniu auta. W tym momencie skrzynia biegów jest zablokowana, aby samochód sam nie stoczył się np. z lekkiego wzniesienia. Wraz z trybem P może być stosowany hamulec ręczny (a w niektórych sytuacjach nawet powinien). Nie można go jednak używać na skrzyżowaniu czy też zatrzymaniu się w innych miejscach niż parking. Nie wolno stosować trybu P przy poruszaniu się auta, nawet z niewielką prędkością.

• R (reverse) – tryb jazdy do tyłu. Aby samochód się cofał, trzeba właśnie na to oznaczenie ustawić dźwignię. 

• D (drive) – tryb jazdy do przodu, który odpowiada za poruszanie się auta. W praktyce podczas jazdy wykorzystuje się wyłącznie to oznaczenie, nawet podczas zatrzymania się na światłach czy krótkiego postoju przy bramkach parkingowych.

• N (neutral) – to odpowiednik skrzyni w trybie "luzu". Nie wybiera się go jednak na postoju na światłach w trakcie jazdy. Z reguły stosuje się go w sytuacjach awaryjnych.

To podstawowe symbole, jakie ma automatyczna skrzynia biegów. Oznaczenia liter są stałe, niezależnie od modelu oraz marki. Mogą też pojawić się cyfry 1, 2 i 3, które pozwalają kolejno korzystać wyłącznie z pierwszego biegu np. pod górę, ruszać na śliskiej powierzchni wyłącznie z drugim biegiem i uruchomić trzy pierwsze biegi bez włączenia wyższych np. na ostrych podjazdach.

Przed rozpoczęciem jazdy, warto zapoznać się, jak działa automatyczna skrzynia biegów. Naprawa uszkodzonego systemu jest na tyle kosztowna, że trzeba zrobić wszystko, żeby do tego nie doszło. A wiele zależy tu od samej obsługi. Zastanawiasz się, jak odpalić samochód z automatyczną skrzynią biegów? Najczęściej robi się to za pomocą punktu P (park) lub N (neutral). Tylko na tych ustawieniach Twój samochód odpali. Połóż prawą stopę na lewym pedale hamulcu i naciśnij do samego końca. Następnie uruchom samochód za pomocą kluczyka (lub przycisku). Przesuń dźwignię na D, jeśli chcesz jechać do przodu albo R, kiedy chcesz cofnąć. Pamiętaj, że przy każdej kolejnej zmianie trybu, konieczne jest wciskanie hamulca.

Wiesz już, jak komfortowa i prosta w obsłudze jest automatyczna skrzynia biegów. Jak działa w konkretnych przypadkach i o czym musisz pamiętać?

Automatyczna skrzynia biegów swoją konstrukcją przypomina nieco manualną. Jednak trzeba wziąć pod uwagę specjalne oznaczenia, które stosuje się tylko w ściśle określonych przypadkach.

Automatyczna skrzynia biegów pochodzi z Bostonu i powstała w 1904 roku. Do dziś to właśnie w Stanach Zjednoczonych jest najbardziej popularna, ponieważ na taki rodzaj napędu decyduje się nawet 90% kierowców. Aktualnie w Polsce nowe samochody prosto z salonów często wyjeżdżają z automatyczną skrzynią biegów, choć jeszcze w niektórych sytuacjach nowy właściciel może zdecydować się na ręczną. Jak w wielu przypadkach dotyczących udogodnień motoryzacyjnych, to rozwiązanie ma swoich zwolenników oraz przeciwników. 

Kiedy rosły obroty silnika, biegi automatycznie zmieniały się na wyższy poziom, z kolei, kiedy spadały — dochodziło do redukcji. Konstrukcja automatycznej skrzyni biegów składała się z dwóch biegów do przodu oraz sterowało się nimi za pomocą mechanizmu odśrodkowego. Dynamiczna praca nie sprzyjała jednak długiej żywotności komponentów w samochodzie, dlatego szybko dochodziło do awarii skrzyni biegów. W motoryzacji jednak nic nie pozostaje bez udoskonalania, dlatego powstawały coraz to lepsze konstrukcje, między innymi przez Forda, który zaprojektował dwa biegi do jazdy w przód, bieg wsteczny wraz z przekładnią planetarną, co już było łatwiejsze w obsłudze, ale nadal nie satysfakcjonowało kierowców. Ostatecznie uważa się Alfreda Hornera Munro za wynalazcę automatycznej skrzyni biegów, która powstała jeszcze przed II wojną światową. 

Za kolejne udoskonalenia wzięły się wielkie koncerny amerykańskie, więc już w 1948 roku powstała zaawansowana automatyczna skrzynia biegów. Szybko pojawiła się także na rynku europejskim.

Wciąż rozwiązania motoryzacyjne są rozwijane, aby kierowcy mogli w pełni cieszyć się z takiego udogodnienia. Zastanawiasz się, jak wygląda automatyczna skrzynia biegów? Z pozycji kierowcy jest ona podobna do dźwigni manualnej, jednak zamiast cyfr, występują litery. W dalszej części tłumaczymy, co one oznaczają.

Chcesz zapewnić sobie ochronę i spokój podczas jazdy nowym autem z automatyczną skrzynią biegów?

Weź pod uwagę ubezpieczenie OC, AC i Assistance. To dodatkowe wsparcie w razie szkody. Zobacz nasz kalkulator online, zadzwoń do doradcy albo odwiedź jedną z placówek.