Klauzula abuzywna – czym jest i dlaczego jest niedozwolona?

Klauzule abuzywne według art. 385 k.c. to takie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, na których brzmienie nie miał on wpływu, a które rażąco naruszają jego interesy oraz kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Tego typu postanowienia to temat, o którym słyszeliśmy głównie w kontekście umów frankowych. W relacji konsument – przedsiębiorca, jest to problem na tyle powszechny, że każda wiedza na ten temat jest nieoceniona. Zapisy, o których mowa dotyczą różnych branż. Poznaj najważniejsze informacje o tym, czym są klauzule abuzywne i skąd wiadomo, że dany zapis w umowie nie jest zgodny z prawem. Podpowiadamy!

Niemal codziennie, jako konsumenci, zawieramy umowy. Większość z nich zawierana jest ustnie, natomiast zdarzają się również umowy, które wymagają zachowania formy pisemnej. Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy podpisujemy umowę z operatorem komórkowym czy ubezpieczycielem. Jako konsumenci najczęściej otrzymujemy wzorzec umowy, co nie daje nam możliwości negocjowania warunków, nawet tych, które są dla nas niekorzystne. Taki dokument możemy przyjąć w całości albo odrzucić.

Powyższe nie dotyczy postanowień, które określają główne świadczenia stron (np. ceny usług czy towarów), o ile zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. Zapisy abuzywne, o których mowa dotyczą tylko umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Bardzo ważną kwestią jest to, że wszystkie wyżej wymienione przesłanki muszą występować razem, abyśmy mogli mówić o klauzulach niedozwolonych.

Najgłośniejszą sprawą, która poruszała problem, jakim są klauzule abuzywne, była ta dotycząca umów frankowych. To właśnie za sprawą umów abuzywnych nastąpiła ogromna rewolucja w zakresie wysokości spłacanych przez frankowiczów kredytów.

Dzięki klauzulom niedozwolonym, które znalazły się w umowach frankowych, Klienci banków mogą ubiegać się o stwierdzenie nieważności umowy kredytowej.

Osoby, które zdecydowały się na podjęcie współpracy z bankiem w zakresie umów frankowych, podpisywały umowy zawierające podwójne klauzule waloryzacyjne. Klauzule te przez lata wzbudzały w nich niepokój. Obecnie te same zapisy wzbudzają niepokój banków, ponieważ spełniają wszystkie przesłanki, aby zostać uznane za zapisy niedozwolone. Po wielu latach batalii sądowych osobom, które zawarły kredyt we frankach, udało się wywalczyć orzeczenia, umożliwiające unieważnienie umów frankowych.

Klauzule, o których mowa odnosiły się przede wszystkim do zapisów, które umożliwiały bankom dowolne zmiany kursu walut. Taki zapis był równoznaczny z faktem, że kredytobiorca nie znał wysokości raty, jaką przyjdzie mu zapłacić. Frankowicze dzięki umowom abuzywnym mają możliwość wniesienia zarówno o unieważnienie umowy kredytowej we frankach, jak i o jej odfrankowanie, czyli usunięcie niekorzystnych klauzul i uczynienie kredytu złotówkowym.

W ostatnim czasie bardzo dużo mówi się o przejrzystości dotyczącej e-commerce, w związku z tym regulamin sklepu internetowego nie powinien zawierać klauzul niedozwolonych. W praktyce jednakże Klient nie ma realnego wpływu na treść regulaminu przygotowanego przez przedsiębiorcę. Zapisy nie są uzgadniane z każdym klientem indywidualnie. Konsument dokonujący zakupów przez Internet nie ma możliwości wynegocjowania warunków umowy – z tego też powodu regulamin sklepu internetowego uznawany jest za wzorzec umowny.

Przedsiębiorca zazwyczaj znajduje się w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do Klienta, co może skłonić go do wprowadzenia niekorzystnych dla strony przeciwnej zapisów w umowach.

W e-commerce przykładowymi zapisami, które mogą zostać uznane za niedozwolone, są w szczególności te, które zgodnie z regulacją kodeksową:

Zawierając umowę ubezpieczenia na życie, dom czy samochód otrzymujemy od Towarzystwa gwarancję wypłaty odszkodowania w określonych sytuacjach.

Podpisując polisę ubezpieczeniową jako konsumenci oświadczamy, że otrzymaliśmy, zapoznaliśmy się oraz zaakceptowaliśmy OWU. Ogólne Warunku Ubezpieczenia są dokumentem, na który nie mamy żadnego wpływu przy podpisywaniu umowy ubezpieczenia, a który, decydując się na zawarcie ubezpieczenia musimy zaakceptować w całości.

Podobnie jak w przypadku regulaminu w branży e-commerce, tu również mogą znaleźć się zapisy niekorzystne dla Klienta.

Poniżej przedstawiamy przykłady klauzul niedozwolonych, które już znalazły się w rejestrze prowadzonym przez UOKiK 

Firmy ubezpieczeniowe nie mogą już stosować powyższych zapisów w swoich wzorcach umownych, niestety nie oznacza to, że takich postanowień w ogóle nie ma. Klienci w dalszym ciągu mogą natknąć się na klauzule, które działają w bardzo podobny sposób.

Powyższe przykłady to nie jedyne sytuacje, w których możemy mieć do czynienia z umowami abuzywnymi Klauzule niedozwolone często spotykamy również w umowach dotyczących robót budowlanych.

Wraz z decyzją dotyczącą budowy nieruchomości, w parze idzie podpisanie umowy na wykonanie usługi budowlanej. Najczęściej, dla ułatwienia przebiegu transakcji, tak jak w przypadku branży e-commerce, firmy budowlane dają Klientom, tzw. wzorcowe umowy, które często nie podlegają modyfikacjom.

Konsument stawiany jest w sytuacji, gdzie relacje pomiędzy nim a przedsiębiorcą, są już odgórnie ukształtowane. Takie umowy często zawierają klauzule niedozwolone, które nie tylko nie zostały ustalone pomiędzy stronami, ale przede wszystkim rażąco naruszają interesy Klienta oraz są sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Prawa i obowiązki, które są zawarte w tego typu umowach, są ukształtowane w taki sposób, że narzucają silniejszą pozycję firmie wykonawczej w stosunku do konsumenta. Klient nie ma realnej szansy na rozwiązanie umowy dotyczącej robót budowlanych w razie wystąpienia opóźnień w wykonaniu umowy czy wykryciu istotnych wad budynku.

Klauzule niedozwolone, które zostały uregulowane w kodeksie cywilnym, miały na celu ochronę konsumenta, który w relacji z przedsiębiorcą znajdował się na słabszej pozycji. Niestety wskazanych regulacji kodeksowych nie da się zastosować do umów o zamówienia publiczne, ponieważ konsument nie jest tutaj stroną umowy.

W przypadku umów dotyczących zamówień publicznych to wykonawca (przedsiębiorca) znajduje się na słabszej pozycji w stosunku do zamawiającego.

W zakresie zawierania i realizacji umów o zamówienia publiczne pojawił się katalog postanowień, które z góry będą uznane za niedozwolone. Taki zabieg ma na celu wzmocnienie pozycji wykonawcy oraz ochronę jego interesów.

Zamawiający coraz częściej wprowadzali do umów o zamówienia publiczne zapisy, które w przesadny sposób obciążały wykonawcę usługi. Kontrakty często przewidywały przerzucenie odpowiedzialności na wykonawców, nawet w przypadku działań lub zaniechań, które leżały po stronie zamawiającego.

Katalog klauzul abuzywnych znalazł się w art. 433 p.z.p. i na chwilę obecną znajdują się w nim 4 pozycje. Wykonawca, którego zdaniem zapis w umowie o zamówienia publiczne spełnia przesłanki z wyżej wspomnianego artykułu, będzie mógł wnieść odwołanie do Krajowej Izby Odwoławczej. Jeżeli uzna ona, że zapis jest niezgodny z przepisami ustawy, nakaże zmianę danego postanowienia umowy lub jego całkowite usunięcie.

Pierwszą sankcją związaną ze stosowaniem klauzul abuzywnych w umowie jest to, że konsument nie jest nimi związany, czyli nie musi stosować się do wskazanych zapisów.

Naruszenie zakazu stosowania niedozwolonych postanowień umownych stwierdza Prezes UOKiK, w drodze decyzji administracyjnej, tym samym całkowicie zakazując przedsiębiorcy wykorzystywania określonego postanowienia. Taka decyzja dotyczy wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie danego wzorca umowy.

Dodatkowo Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną, w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego przez niego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.

Od 17 kwietnia 2016 r. to, czy dany zapis umowy jest zgodny z prawem, rozstrzyga Prezes UOKiK. Dodatkowo prowadzi on rejestr klauzul abuzywnych, który jest spisem sformułowań, które w sposób rażący i niezgodny z dobrymi obyczajami naruszają interesy i prawa Klienta.

Dodatkowo Rzecznik Finansowy przygotował tzw. mapę klauzul niedozwolonych.

Zbiór klauzul pochodzi z przeanalizowanych umów lub regulaminów kredytów hipotecznych zawieranych z Klientami przez banki w latach 2002-2009.

Przyglądając się bliżej mapie klauzul niedozwolonych, znajdziemy przy każdej z nich informację, czy zastosowanie jej w umowie może skutkować nieważnością całej umowy, czy też daje szansę na zwrot nadpłaconych kwot. Wskazówki, które znajdują w dokumencie, pozwolą na samodzielne sformułowanie reklamacji do banku.

Zawierając umowy, czy decydując się na zakup towarów, czy usług przez Internet, za każdym razem należy dokładnie zapoznać się ze wszystkimi zapisami. Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której nieświadomie podpiszemy umowę abuzywną.

Dzięki wyżej wskazanej mapie klauzul czy rejestrze prowadzonym przez prezesa UOKiK możesz zweryfikować, czy dane postanowienie to klauzula abuzywna w umowie.

Również zawierając umowę ubezpieczenia, nie zapominaj o tym, aby zapoznać się z regulaminem zawierania umów drogą elektroniczną oraz OWU.

Zabezpiecz swoje mienie, oraz zdrowie i życie swoje oraz najbliższych Ci osób. Sprawdź naszą ofertę ubezpieczeń, do dyspozycji oddaliśmy Ci kalkulatory online. Pamiętaj, że możesz również skonsultować się z naszymi doradcami telefonicznie jak i za pomocą wideospotkania, lub odwiedzić jedną z ponad 400 placówek CUK Ubezpieczenia.